Tıbbî Teoride Geçiş Döneminin Bir Örneği: Halid İzzet Bey ve Hıfzı’s-Sıhha’sı

Abstract

Bu çalışmanın amacı 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yetişmiş bir askeri doktorun hayatını ortaya çıkarmak, onun sergüzeşti üzerinden bu yüzyıldaki yenilikleri takip etmek ve kaleme aldığı Hıfzıssıhha adlı eserini değerlendirmektir. Halid İzzet Bey (ö.1922) 19. yüzyılda yetişmiş bir Osmanlı askeri doktorudur ve cerrahtır. Bu yüzyıl Osmanlı Devleti’nde hem askeri alanda hem tıp alanında gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Halid İzzet Bey, Mekteb-i İdadi-i Tıbbiye-i Şahane’de (Tıp Lisesi) okumuş, oradan modern tıp eğitimi verilen Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’de tahsilini tamamlamıştır. Haydarpaşa Askeri Hastanesi’nde, Hamidiye Etfal Hastanesi’nde ve Darülaceze’de görev yapmış, memuriyetinin son yıllarında Makedonya’da İştib Hastanesi’nde çalışmıştır. Tercüme ettiği iki kitaba ek olarak, telif ettiği “Hıfzıssıhha” adlı eseri, onun toplum sağlığı konusunda sorumluluk alan bir hekim olduğunu göstermektedir. Eserini kaleme almasındaki amacı, ders kitabı olarak okutulmasıdır ve hedef kitlesi orta kademedeki öğrencilerdir. Eserde gençlerin hem içinde bulundukları yaşı sağlıklı geçirmeleri için yapmaları gerekenler sıralanmakta, hem de ileriki yaşamlarında evlilik ve ebeveynlik ile ilgili dikkat etmeleri gereken konular anlatılmaktadır. Modern tıp eğitimi almış bir tabibin, eserinin bazı bölümlerinin teorik alt yapısını Hipokrat’tan o güne değin süregelen hümoral patoloji üzerine kurması, çağındaki bakteriyolojik gelişmeleri takip etmekle beraber bu gelişmeleri miyazmacı bir perspektiften yorumlaması eserde dikkat çeken hususlardır. Bu yaklaşım da çağın ruhunu yansıtan güzel bir örnektir.

The aim of this study is to reveal the life of a military doctor who grew up in the Ottoman Empire in the 19th century, to follow the innovations in this century through his story and to evaluate his work titled Hıfzıssıhha. Halid İzzet Bey (d.1922) was an Ottoman military doctor and surgeon who grew up in the 19th century. This century was a period of developments in both the military and medical fields in the Ottoman Empire. Halid İzzet Bey studied at Mekteb-i İdadi-i Tıbbiye-i Şahane (Medical High School) and then completed his education at Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane, where modern medicine was taught. He worked at Haydarpaşa Military Hospital, Hamidiye Etfal Hospital and Darülaceze, and in the last years of his civil service, he worked at Istib Hospital in Macedonia. In addition to the two books he translated, his work titled “Hıfzıssıhha” (Sanitation) shows that he was a doctor who took responsibility for public health. The aim of his work is to be taught as a textbook and its target audience is middle level students. The work lists the things that young people should do in order to spend their current age in good health, as well as the issues they should pay attention to regarding marriage and parenthood in their later life. It is noteworthy that a physician trained in modern medicine bases some parts of his work on humoral pathology, which has been going on since Hippocrates, and interprets these developments from a miasmatic perspective, while following the bacteriological developments of his time. This approach is a good example reflecting the spirit of the age.