Hadîkatü’l-cevâmi’deki Tasavvufî Bilgilerin Belgelerle Teyidi

Abstract

Osmanlı dönemi tasavvufu üzerine yapılan çalışmalarda başvurulan kaynaklardan biri de Hüseyin-i Ayvansarayî’nin Hadîkatü’l-cevâmi adlı eseridir. Ayvansarayî bu eserinde esas olarak İstanbul’daki camileri ve mescitleri tanıtmaktadır. Bununla birlikte eserde medreseler, tekkeler, türbeler ile buralarla ilişkili ulemâ ve meşâyih hakkında bilgiler de bulunmaktadır. Bu bakımdan Hadîkatü’l-cevâmi, İstanbul tekkeleri ve meşâyihi üzerine yapılacak çalışmalarda mutlaka bakılması gereken önemli bir kaynak eserdir. Ayvansarayî’nin İstanbul cami ve mescitlerinin yanında ve yakın çevresinde bulunan tekkeler ve diğer tasavvufî mekânlar ile buralarda vazife yapan meşâyih hakkında verdiği bilgiler tasavvuf tarihi açısından çok önemlidir. Eser sayesinde İstanbul’daki tasavvufî müessese ve mekânların ve buralardan gelip geçen şahısların bazı bilgilerine ulaşılabilmektedir. Ancak eserdeki bilgiler doğrultusunda yer ve mekân tespiti için gidildiğinde adı geçen tasavvufî mekânların bazısının yerinde bulunmadığı, bazısının metruk ve harabe durumunda olduğu ve bazı mekânların ise başka amaçlar için kullanılmakta olduğu görülmektedir. Bu sebeple İstanbul cami ve mescitleri çevresinde bulunup da kitapta geçen tasavvufî mekânlara ve buralarla ilişkili şahıslara dair verilerin arşiv belgeleriyle teyidi ve ikmali tasavvuf tarihi açısından faydalı olacaktır. Böylece eserin yazılışı sırasında var olup da bugün yerinde bulunmayan mekânların izi sürülebileceği gibi buralarda hizmet vermiş meşâyihin biyografilerine katkı sağlanmış olacaktır. Bu gaye ile makalede örnekleme yöntemiyle Hadîkatü’l-cevâmi’nin elif maddesindeki Ayasofya Camii başlığı altında yer alan ve Ayasofya ile çeşitli yönlerden irtibatlı olan Akşemseddin Halvethanesi ve Kapı Ağası Malatyalı İsmail Ağa Tekkesine ait bilgilerin belgelerle teyidi yapılmaya çalışılacaktır. Böylece eserdeki tasavvufî bilgiler temel alınarak bunların teyit ve tekmilinin yapılabileceği bu örnekleme çalışma ile gösterilmiş olacaktır.

One of the sources used in studies on Ottoman Sufism is Hüseyin Ayvansarayî’s work called Hadîkatü’l-cevâmi. In this work, Ayvansarayî mainly introduces the mosques and masjids in Istanbul. In addition, the work also contains information about madrasahs, lodges, tombs and the ulama and sheikhs associated with these places. In this respect, Hadîkatü’l-cevâmi is a vital source of work that should be examined in studies on Istanbul lodges and sheikhs. The information given by Ayvansarayî about the lodges and other Sufi places located next to and in the immediate vicinity of the mosques and masjids of Istanbul and the sheikhs who worked in these places is very important in terms of the history of Sufism. Thanks to the work, some information about Sufi institutions and places in Istanbul and the people passing through these places can be accessed. However, when we determine the place and place in line with the information in the work, some of the mentioned Sufi places cannot be found. It is seen that some places are abandoned and in ruins, and some are used for other purposes. For this reason, the confirmation and completion of the data in Hadîkatü’l-cevâmi about these places and the people associated with them with archival documents will benefit the history of Sufism. In this way, places that existed at the time the work was written but are not there today or are used for different purposes can be traced, and it will also contribute to the biographies of the sheikhs who served in these places. For this purpose, in the article, by sampling method, we will try to confirm with documents the information about Akşemseddin Halvethanesi and Kapı Ağası Malatyalı İsmail Ağa Lodge, which are located under the title of Hagia Sophia Mosque in the elif article of Hadîkatü’l-cevâmi and are connected to the Hagia Sophia complex in various aspects. Thus, this sampling study will show that the confirmation and extension of the Sufi information in the work can be made based on it.