İbnü’l-Baytar’ın El-Cami' li-Müfredati’l-Edviye ve’l-Eğziye Adlı Eserindeki Tıbbî Yağlar

Abstract

İslam medeniyetinde tıp ve eczacılığın müstesna bir yeri vardır. Tıp ve eczacılığın beş asırdan fazla öncüsü olan Müslümanlar, eczacılığa ait muazzam eserler yazdılar. Bu eserlerden biri, bitkibiliminin en büyük Müslüman âlimi kabul edilen İbnü’l-Baytar’ın El- Cami’li-Müfredati’l-Edviye ve’l-Eğziye adlı eserdir. 150‘den fazla Yunan ve Müslüman aliminin referans gösterildiği bu eserde 76 adet yağa yer verilmiştir. Bunların 72’si bitkisel, 1 tanesi mineral ve 3’ü hayvansal yağlardır. Çalışmaya dahil edilen 56 bitkisel yağın elde etme yöntemleri belirlenmiş, yöntem prensiplerine göre sınıflandırılmış ve tarihsel gelişimleri incelenmiştir. İncelemenin sonucunda, birisi 2 alt başlık altında incelenen 5 farklı yöntem tespit edilmiş olup, yağlardan 30’unun elde edilme yönteminin kaynağının Dioskorides, 14 tanesinin kaynağının İbnü’l-Baytar ve 12 tanesinin kaynağının farklı Müslüman alimleri olduğu gösterilmiştir. İslam öncesi dönemde Dioskorides, yağları elde etmede kendine has yöntemler kullanırken Müslüman alimlerin sık sık Dioskorides’ten farklı yöntemlere başvurdukları görülmüştür. İbnü’l-Baytar’ın başkasına atıf yapmadan açıkladığı bazı yağlar için er-Razi’nin süblimasyon yöntemine benzer bir yöntem uyguladığı dikkat çekmiştir. İbnü’l-Baytar, yöntemler ve kaynakları üzerinden aradaki farka dikkat çekmek istemiş gibi görünmektedir.

Medicine and pharmacy have a special place in Islamic civilization. Muslims, who have been pioneers of medicine and pharmacy for more than five centuries, have written magnificent works on pharmacy. One of these works is called “al-Jami li-Mufradat al-Adwiya wa al-Aghdiya” by Ibn al-Baitar, who is considered the greatest Muslim scholar of botany. In this work, which has more than 150 Greek and Muslim scholars as references, 76 oils are included. 72 of these are vegetable, 1 is mineral and 3 are animal oils. The methods of obtaining 56 vegetable oils included in the study were determined, classified according to the principles of the method and their historical developments were examined. As a result of the examination, 5 different methods were identified, one of which was examined under two subheadings, and it was shown that the source of the method of obtaining 30 of the oils was Dioscorides, the source of 14 of them was Ibn al- Baitar, and the source of 12 of them was different Muslim scholars. While Dioscorides used his own methods to obtain oils in the pre-Islamic period, it has been observed that Muslim scholars often resorted to methods different from Dioscorides. It is noteworthy that Ibn al-Baitar applied a method similar to al-Razi’s sublimation method for some oils that he explained without referring to anyone else. Ibn al-Baytar seems to have wanted to draw attention to the difference between the methods and sources.