Nazif Paşa: Merkez-Çevre İlişkileri Bağlamında Kudüs Mutasarrıflığı ve Kabile Siyaseti

Abstract

Bu makale 1825-1889 yılları arasında yaşamış ve Osmanlı bürokrasisinin çeşitli kademelerinde görev almış Mehmed Nazif Paşa’nın 1867 yılı ilk Kudüs Mutasarrıflığı dönemindeki icraatlarına odaklanmaktadır. Meslek hayatının başlangıç yıllarını Serdar-ı ekrem Ömer Lütfi Paşa’nın himayesinde sürdürmüş ve mutasarrıflık, valilik ve nazırlık yapmıştır. İlki 1867 ve ikincisi 1872 yıllarında olmak üzere iki kez Kudüs Mutasarrıflığı görevinde bulunmuştur. İlk mutasarrıflığı sırasında “Kudüs Islahatı” olarak isimlendirilen süreç; Gazze, Halilürrahman ve Kudüs’te bulunan konar göçer kabilelerden çeşitli vergilerin tahsil edilmesi için yürütülen çalışmaları ifade etmektedir. Bu çalışmalar sonucunda aşiretlerden devlete bağlılık taahhütnamesi alınmıştır. Bir bakıma çevredeki bir grup ile merkezin sözleşmesi olarak nitelendirilmesi mümkün olan bu taahhütname, uygulamaya sokularak pratiğe aktarılmıştır. Ayrıca Mehmed Nazif Paşa; ilk Kudüs mutasarrıflığı sırasında mülkî ve askerî alanda çeşitli düzenlemeler yaparak dönemin merkez- çevre ilişkilerinin tesisinde önemli roller üstlenmiştir. Bu makale, Nazif Paşa’nın doğrudan bir biyografisi olmayıp daha ziyade merkezî idarenin etkisini artırmak için bölgede aldığı tedbirleri, ağırlıklı olarak arşiv belgeleri ışığında incelemektedir.

This article examines the administrative actions of Mehmed Nazif Pasha during his first governorship of Jerusalem in 1867. Mehmed Nazif Pasha (1825–1889) held several key positions in the Ottoman bureaucracy, including governor and minister, and began his career under the patronage of Serdar-ı Ekrem Ömer Lütfi Pasha. He served twice as the governor of Jerusalem, first in 1867 and again in 1872. His first governorship marked the beginning of a process referred to as the “Jerusalem Reform,” which aimed to collect taxes from Bedouin tribes in Gaza, Hebron (Halilurrahman), and Jerusalem. As a result of these efforts, written pledges of loyalty were obtained from the tribes, documents that can be seen as contractual acknowledgments of allegiance to the central authority. These pledges were not merely symbolic but were implemented and enforced in practice. In addition, Mehmed Nazif Pasha introduced a series of administrative and military reforms, playing a significant role in shaping the center-periphery relations of the period. Rather than offering a direct biography, this article investigates the measures taken by Nazif Pasha to reinforce central control in the region, drawing primarily on archival sources.