Muhammed b.Yûsuf es-Senûsî’de Taklîd

Abstract

“Mukallid kimdir?”, “Delil olmadan da cezm sahibi olunur mu?” gibi sorular İslam düşünce tarihinde önemli tartışma konusu olmuştur. Taklîdin, amelî uygulamalarda kabul edilmiş olsa da inanç alanında geçerli olup olmadığı konusunda kelâmcılar arasında ihtilaf oluşmuştur. Mukallidin imanının geçerliliğini savunanlar olduğu gibi taklîdden kurtulmadan kişinin gerçek bir mümin olamayacağını düşünen yaklaşımlar da bulunmaktadır. Hayatı hakkında fazla bilgi olmayan Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ömer b. Şuayb es-Senûsî kelâm ve tasavvufla ilgilenmiş, Eş’ârîliği Mağrip’te başarılı bir şekilde temsil etmiştir. Bu araştırmada, Senûsî’ye göre mukallidin kim olduğu, onun mukallid tanımını diğerlerinden farklılaştıran hususların neler olduğu, mukallidin imanını geçersiz sayıp saymadığı vb. sorulara cevap aranmıştır. Bu soruların cevapları Senûsî’nin kendi kitaplarına yazdığı şerhler üzerinden metin tahlili ve içerik analizi yöntemleri kullanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Senûsî’nin mukallidi cezme sahip olmayan, bilgisi şüphe düzeyinde kalmış bir kişi olarak tanımladığı anlaşılmıştır. Bu sebeple ona göre mukallidin imanı sahih değildir. Bu görüşün cumhûrü’l-ulemânın görüşü olduğunu her kitabında vurgulamış ve doğruluğunu ispat için kitap, sünnet ve icmâ’dan deliller getirmiş; ayrıca aklî delilleri de sıklıkla kullanmıştır.

Questions such as “Who is a muqallid?” and “Can one have certainty without evidence?” have been significant topics of debate in the history of Islamic thought. While taqlid has been accepted in practical matters, its validity in the realm of faith has been a subject of contention among theologians. Some defended the validity of a muqallid’s faith, whereas others argued that one cannot be a true believer without escaping imitation. Abū ʿAbdullāh Muḥammad b. Yūsuf b. ʿUmar b. Shuʿayb al-Sanūsī (895/1490), whose life details are rather limited , engaged in theology and Sufism and successfully represented Ashʿarism in the Maghreb. This study seeks to answer questions such as: Who döşe Sanūsī define as a muqallid? What distinguishes his definition from others? Does he consider the faith of a muqallid invalid? These questions are addressed using summarization and content analysis methods based on Sanūsī’s own commentaries. In this context, it is understood that Sanūsī defines a muqallid as someone who lacks certainty and whose knowledge remains at the level of doubt. Consequently, he asserts that the faith of a muqallid is not valid. He emphasized in all his works that this view aligns with the opinion of the majority of scholars (jumhūr al-ʿulamāʾ) and supported its correctness with evidence from the Qur’an, Sunnah, consensus (ijmāʿ), and rational arguments.