التفسير اللغوي عند الشيخ عبد الرحمن حسن حبَ نَّكَة الميدا ن

Abstract

المفسّرة مرتبة كما هو ترتيب المصحف، ولكن هذا الشيخ الذي خصّصْتُ تفسيه في بحثي هذا، وهو الشيخ عبد الرحمن حسن حبَ نَّكَة الميداني، قد انتهج منهجا قلّ من نهجه من قبل، وهو ترتيب السور على حسب النزول، لما فيه من فوائد عديدة، وطرق تدبّر جليلة، فأحببت الخوض في أجزاء من كتابه القدير، وهو معارج التفكّر ودقائق الت دبّر، المؤلف من خمسة عشر مجلدا ، من عدة نواحي في التفسي اللغوي سأوضّحها لاحقا بإذن المولى تعالى، وذلك لقلّة الأبحاث التي كُتِبت عن هذا العمل الفضيل، سواءا باللغة العربية أو اللغة التركية. تتكوّن رسالتي من مقدمّة وثلاثة فصول وخاتمة. وفي نهاية دراستي ذكرت أيضا المصادر التي استخدمتها في رسالتي. فجعلتُ في الفصل الأول المكوّن من أربعة مباحث، عدة تعريفات توضّح ألفاظ عنوان رسالتي، فعرّفتُ لغة واصطلاحا التفسي واللغة والتفسي اللغوي، وبيّنتُ بعد ذلك مصادر التفسي اللغوي الذي نحن بصدده في هذه الرسالة. وجعلتُ في الفصل الثاني المكوّن من خمسة مباحث، التعريف بفضيلة الشيخ المفسّر ووالديْه وجدّه لما لهم من أثر كبي في إنشاء شخصيّته وعلْمه، وبيّنتُ طلبه للعلم وبعض أعماله ومؤلّفاته، وقُمْتُ بالتعريف عن الكتاب الذي خصصت بحثي له، وهو معارج التفكّر ودقائق التدبّر، من حيث عدد المجلدات، ومحتوياتها، وعدد صفحاتها، ومعلومات النشر والطباعة بالنسبة للنسخة التي حصلتُ عليها، وأيضا كان لا بدّ من إيضاحي لمنهجه في التفسي. ثم انتقلتُ في الفصل الثالث المكوّن من ثلاثة مباحث، إلى المغزى والأهم في رسالتي، وهو دراستي للتفسي اللغوي عند الشيخ في كتابه معارج التفكّر ودقائق التدبّر من عدة نواحي، وهي: التفسي اللغوي من ناحية القراءات، والتفسي اللغوي من ناحية المعاني اللغوية للكلمات القرآنية، والتفسي اللغوي من ناحية أسباب النزول. وسيكون منهجي في هذه الرسالة منهج التحليل والنقد بعون الله تعالى. وتوصّلتُ في بحثي إلى أن الشيخ رحمه الله كان له الفتوح الكبي من الله سبحانه وتعالى في تدبّر وفهم القرآن العظيم، وهي ميزة لا يتميّز بها الكثيون، وقد قضى سنوات عمره في التعلّم والتعليم. ولقد جاد خلال تدبّره في كتاب معارج التفكّر، في التفسي اللغوي الذي يوضّح جمال القرآن، وأسرار بلاغته وإعجازه. ولكن لم يطلع قرّاء كتابه على مصادر معلوماته إلّا بشكل نادر، وهذه الطريقة قد تكون أنفع وأسهل لقرّاء العامّة، ولكن تزيد صعوبة وصول طلبة العلم وأهله إلى حاجتهم بالاستفادة من المصادر وتوثيقها.

Tarihte ve günümüzde yazılan tefsirler, Mushaf tertibine göre kaleme alınmıştır. Ancak tezime konu edindiğim zat Abdurrahman Hasan Habenneke El-Meydânî, tefsirde farklı bir üslup benimsemiştir. Bu, kendisinde çeşitli faydaların, ince düşünme yollarının bulunmasından dolayı tercih edilen Kur’an-ı Kerim’in nüzul sırasına göre tefsir edilmesidir. Ben, yazarın Meâricü’t-Tefekkür ve Dekâiku’t-Tedebbür isimli tefsirinin bazı yönlerini, lugavi yönlerini ele almak istedim. adı geçen kitap, on beş ciltten oluşmaktadır. Bu tefsiri tercih etmemin sebebi, müfessir hakkında hem Arapça hem de Türkçe çalışmaların az olmasıdır. Tezim giriş, üç bölüm ve sonuçtan meydana gelmektedir. Çalışmamın sonunda tezimde kullandığım kaynakları da zikrettim. Birinci bölümü dört başlıktan oluşturdum. Burada tezimin başlığıyla ilgili muhtelif tanımlara yer verdim. Tefsiri, lügati ve lugavi tefsiri tarif ettim. Daha sonra bu tezde inceleyeceğimiz lugavi tefsirin kaynaklarına değindim. İkinci bölümü ise beş başlıktan oluşturdum. Müfessirin şahsiyetinin ve ilmi anlayışının oluşmasında büyük etkisi olan ailesi hakkında bilgi verdim. İlim yolculuğunu, bazı çalışmalarını ve eserlerini de izah ettim. Tefsirdeki yöntemine de temas ettim. Tezimin konusunu oluşturan Meâricü’t-Tefekkür tefsiri hakkında tanıtıcı bilgiler verdim. Üçüncü bölümü üç başlık altında oluşturdum. Burası tezin ana omurgasını oluşturmaktadır. Bu, müfessirin Meâricü’t-Tefekkür ve Dekâiku’t-Tedebbür isimli tefsirinde lugavi tefsirdir. Bu bölümde lugavi tefsiri kırâat, Kur’an kavramlarının filolojik anlamları, nüzul sebepleri gibi açılardan işlemeye gayret ettim. Tezde tahlil ve eleştiri yöntemini kullandım. Çalışmamın sonunda Allah’ın, müfessire Kur’an-ı Kerim’i anlama konusunda büyük ihsan ve ikramda bulunduğunu gördüm. Bu, birçok müfessirde bulunmayan bir özelliktir. O, Meâricü’t-Tefekkür tefsirinde Kurân’ın güzelliğini, belagatinin ve icazının inceliklerini ustalıkla ortaya koymuştur. Ancak kitabının okuyucuları, onun bilgi kaynaklarına yüzeysel olarak vakıf olmuşlardır. Bu da ilim ehlinin onun kaynaklarından istifade etmesini zorlaştırmaktadır.

As is commonly practiced in our time, and within the pages of the exegesis books that are before us, the interpreted chapters are usually arranged in the order they appear in the Quran. However, the sheikh whose exegesis I have chosen for my research, Sheikh Abdul Rahman Hasan Habannaka Al-Maidani, has adopted a method different from his previous ones, which is arranging the chapters according to their revelation order. This approach brings numerous benefits and profound contemplation methods. I have delved into parts of his esteemed book, "Ma'arig Al-Tafakkur and Daqaiq Al-Tadabbur," which consists of fifteen volumes, from various linguistic exegesis perspectives that I will elucidate later, God willing, due to the scarcity of research written about this virtuous work, whether in Arabic or in the Turkish language. My thesis consists of an introduction, three chapters and a conclusion. At the end of my study, I also mentioned the sources I used in my thesis. I have divided the first chapter into four sections, providing several definitions that clarify the terms used in the title of my thesis. I have explained the language and terminology of exegesis, linguistics, and linguistic exegesis, and subsequently elaborated on the sources of the linguistic exegesis addressed in this thesis. In the second chapter, consisting of five sections, I introduced the virtue of the interpreting sheikh, his parents, and grandparents, as they had a great influence on his character and knowledge. I also discussed his pursuit of knowledge, some of his works and writings, as well as the need to explain his approach to interpretation. Furthermore, I provided an introduction to the book that my research is dedicated to, "Ma'arig Al-Tafakkur," detailing the number of volumes, their contents, page count, and publishing and printing information for the edition I obtained. In the third chapter, consisting of three sections, I moved on to the essence and significance of my thesis, which is my study of the linguistic interpretation in the sheikh’s book, " Ma'arig Al-Tafakkur and Daqaiq Al-Tadabbur," from several aspects: linguistic interpretation in terms of readings, linguistic interpretation in terms of the linguistic meanings of the Quranic words, and linguistic interpretation in terms of the reasons for revelation. My methodology in this thesis will be analytical and criticism, with the help of Allah. In my research, I concluded that the sheikh, may Allah have mercy on him, had been greatly blessed by Allah in contemplating and understanding the great Quran, a quality not possessed by many. He spent years of his life in learning and teaching. During his contemplation in his book "Ma'arig Al-Tafakkur", he delved into linguistic interpretation, which elucidates the beauty, eloquence, and miraculous nature of the Quran. However, readers of his book have rarely been exposed to the sources of his information, and while this approach may be more beneficial and easier for the general public, it adds to the difficulty for students of knowledge and scholars to access and verify their needs from these sources.