Lafzî Müteşâbih İlmi ve Kirmânî’nin el-Burhân fî Müteşâbihi’l-Kur’ân Adlı Eseri

Abstract

Müteşâbih, mâna yönünden kapalılık ifade eden ve muhkemin karşıtı olan “manevi müteşâbih” ile lafızların benzerliğini konu edinen “lafzî müteşâbih” olmak üzere iki çeşittir. Lafzî müteşâbih, lafız benzerliği olan âyetlerin lafızlarındaki benzerlikleri inceleyen bir ilim olarak erken dönemlerde ortaya çıkmıştır. Başlangıçta, lafzî müteşâbih ayetlerin bir arada toplandığı eserler kaleme alınmışken, ilerleyen dönemlerde bu benzerliğin sebep ve hikmetleri üzerinde duran müstakil eserler yazılmasıyla Kur’ân ilimlerinde önemli bir yer edinmiştir. Lafzî müteşâbih, belâgat ve fesâhat yönünden Kur’ân’ın i‘câz olduğunu gösterirken aynı zamanda ifadelerdeki benzerliğin farklı mânalar olduğu, her bir durumun kendine özgü anlamlar ifade ettiğini açığa çıkarır. Mahmud b. Hamza b. Nasr el-Kirmânî lafzî müteşâbih konusuna dair telif ettiği el-Burhân fî müteşâbihi’l-Kurʾân adlı eserinde; âyetlerde, takdîm-te’hîr, ifrâd-cem‘, tezkîr-te’nîs, ta’rîf-tenkîr, ziyâde-noksan ve ibdâli gerektiren sebep ve hikmetleri açıklamıştır. Sûre tertibine göre açıklamalarını yapan Kirmânî, lafzî müteşâbihin gelişmesine öncülük ettiği gibi bu alanda rol model de olmuştur. el-Burhân fî müteşâbihi’l-Kurʾân adlı eserin içeriği ve konuya dair uygulamalarına yönelik örnek açıklamalar lafzî müteşâbihin anlaşılması, gelişmesi ve yaygınlaşmasına katkı sunacaktır. Söz dizimini oluşturan lafzî müteşâbih gramer yönünden ziyâde tefsir çalışmalarında ele alınmasıyla Kur’ân’ın mâna zenginliği açığa çıkacaktır.

There a’re two types of mutashābih: “spiritual mutashābih”, that is the opposite of “muhkam” and “literal mutashābih”, which deals with the similarity of words. Literal mutashābih emerged as a science that examines the similarities in the wording of verses. While initially works containing literal verses were written together, in later periods independent works on the reasons and wisdom of this similarity are written and gained importance in Qur’anic Sciences. While literary mutashābih shows that the Qur’’ān is miraculous in terms of eloquency and purity of language, it also reveals that the similarities in expressions have own unique meanings. Mahmūd Kirmānī, in his work al-Burhān fī mutashābih al-Qurʾān, wrote on the subject of literary similarities and, explained the reasons and wisdom in verses. Kirmānī, who made his statements according to the sūrah order, pioneered the development of literary similarities and became a role model. The content of his work and explanations regarding its application on the subject will contribute to the understanding and development of literary similarities. By approaching literary similarities that constitutes the syntax, in tafsir rather than grammar studies the richness of the meaning of the Qur’ān will be revealed.

وهو الذي اعادة الصيغة. ظهر االمتشابه اللفظي في العصور المبكرة كعلم يدرس التشابه في ألفاظ الآيات. وبينما كانت في البداية تُُكتب الأعمال التي تحتوي على آيات متشابه الفظي إلا أنها في الفترات التالية اكتسبت مهمة في علوم القرآن من خلال كتابة أعمال مستقلة تركز على هذا السبب و الحكمته. وفي حين أنه يبين إعجاز القرآن من حيث الفصاحة والبلاغة، فإنه يكشف أيضًًا أن تشابه الألفاظ له معاني مختلفة، وأن كل حالة تعبر عن معانيها الخاصة. تاج القرّّاء الكرماني، في كتابه "البرهان في متشابه القرآن" الذي كتبه في موضوع المتشابه اللذي يشرح معاني التقديم والتأخير، الإفراد والجمع، التذكير والتأنيث، التعريف والتنكير، الذكر والحذف، وإبدال، ويبينها في الأسباب والحكمة. الكرماني، الذي أدلى بأقواله حسب ترتيب السورة، لم يكن رائدا في تطوير المتشابه الفظي فحسب ، و أصبح أيضا نموذجا يحتذى به في هذا الموضوع. إن محتوى العمل المسمى البرهان في متشابه القرآن المتعلق بهذا الموضوع أمثلة من الشروحات سوف يسهم تطويرها وانتشارها في فهم المتشابه الفظي. إن التفسير البلاغي للنصوص المتشابهة اللفظية، بدلًاً من التركيز على الجوانب النحوية فقط، سيساهم في إظهار غنى معاني القرآن الكريم.