Anadolu’nun Türkleşmesi Hadisesini Selçuklu Dönemi İğdişliği Üzerinden Okuma

Abstract

Dil canlı bir varlıktır. Dili oluşturan kelimeler de zamana ve mekâna göre değişim, gelişim göstermektedir. Bu nedenle bir sözcüğün tarihte aynı zaman diliminde bir coğrafyadaki anlamı, başka bir coğrafyadakinden farklı olabilmektedir. Ayrıca bir sözcük, aynı coğrafyada zamanla anlam değişimine de uğrayabilmektedir. Bu duruma dair önemli bir örnek iğdiş kelimesidir. Kelime, Orta Çağ’da Türkistan, İran ve Anadolu coğrafyalarında farklı veya yakın anlamlarda kullanılmıştır. Bir coğrafyada beslemek ve eğitmek anlamına gelirken diğerinde melez olma veya binek hayvanları için melezliği belirtme durumlarında kullanıldığı görülmektedir. Günümüzde ise anlam değişimi devam etmekte ve kelime, hadım edilme durumları için kullanılmaktadır. İğdiş kelimesi Selçuklu Anadolu’sunda hem atlar hem de insanlar için kullanımına ek olarak bir de şehirdeki görevlilerden birine verilen sıfat olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu haliyle de oldukça merak uyandırmış, tarihçiler bu görevli ve görev hakkında yorumlarda bulunmuştur. İlk bakışta şehir divanında özellikle mali işlerle meşgul oldukları, şehir savunmasında da yer aldıkları kaynaklardan görülmektedir. Ancak neden böyle bir sıfat kullanıldığı, diğer mali görevlilerden farkının ne olduğu hala bir muammadır. Bu makalede iğdiş kelimesinin Türkistan, İran ve Anadolu’daki kelime anlamları, zamanla geçirdiği değişim üzerinde durulacaktır. Selçuklu Anadolu’sundaki iğdişler ve konu üzerine sunulan fikirler sıralanacaktır. Ancak esas olarak Anadolu’daki Türkleşme, iğdişler üzerinden okunmaya çalışılacak ve böylece şehirlerdeki nüfus değişimi, mesleklerdeki dönüşüm, sosyal içerme gibi konular iğdişler üzerinden izlenmeye çalışılacaktır.

Language is a vivid entity. The words that constitute language also undergo a change and development over time and across different places. Therefore, the meaning of a word in the same period in one geographical area may differ from its meaning in another geographical area. Furthermore, it may also undergo changes in meaning over time within the same geographical area. A notable example of this situation is the word “iğdiş”. The word was used with different or similar meanings in Turkistan, Iran, and Anatolia during the Middle Ages. While it meant ‘to feed and educate’ in one region, it was used to refer to the state of being a hybrid or the practice of hybridisation in domestic animals in another. Today, the meaning has continued to change and is used to refer to castration. The word ‘iğdiş’ appears in Seljuk Anatolia not only in reference to horses and people, but also as a title given to one of the officials in the city. This has aroused considerable curiosity, and historians have commented on this official and his duties. At first glance, it can be seen from sources that they were particularly involved in financial affairs in the city council, but also took part in the city’s defence. However, the reason for using such a title and what distinguishes them from other financial officials remains a mystery. This article will focus on the meanings of the word “iğdiş” in Turkistan, Iran, and Anatolia, and the changes it has undergone over time. The iğdiş in Seljuk Anatolia and the ideas presented on the subject will be listed. However, the main focus will be on reading the Turkification of Anatolia through the iğdiş, and thus issues such as population change in cities, transformation in professions, and social inclusion will be examined through the iğdiş.