Tokat Kazası’nda Vakıf İdaresinin Teşkili ve Gelişimi (1835-1890)

Abstract

Osmanlı topraklarındaki bütün vakıfları tek çatı altında toplamak amacıyla 1826-1838 yılları arasında Evkaf-ı Hümayun Nezareti oluşturulmuştur. Taşra vakıflarının bir idari teşkilata kavuşturulması ise daha uzun bir süreçte olmuştur. Taşra vakıf idarelerinin teşkili ve gelişimi konusu tam olarak ortaya konamamıştır. Bu çalışmada Tokat Kazası’nda vakıf idaresinin kurulması ve gelişimi devrin kaynakları yardımı ile değerlendirilmiştir. 1839-1890 döneminde Tokat Kazası’nda vakıf idaresinin kademeli olarak teşkil edildiği görülmüştür. 1839’da Tokat Kazası’ndaki vakıflar Muʻaccelat Müdürü tarafından idare edilmeye başlanmıştır. 1840-1842 yılları arasında taşrada kurulan Muhassıllıklar taşra vakıflarının idaresini de üstlenmişlerdir. Muhassıllık uygulamasının kaldırılmasıyla 1842-1845 yılları arasında taşra vakıflarının yönetimi, mahalli yetkililerin atadıkları memurlar eliyle yürütülmüştür. Bu uygulamanın başarısızlığı üzerine, Haziran 1845’te Dersaʻadet’ten müstakil müdürler tayini kararlaştırılmıştır. 1864 yılı Vilayet Nizamnamesi sonrasında, Tokat Kazası vakıfları Sivas sancak merkezindeki Evkaf Müdürlüğünce idare edilmeye başlanmıştır. Sivas Vilâyeti’nde 1872-1875 yılları arasında bazı sancak merkezlerinde Evkaf muhasebecilikleri, bazı kaza merkezlerinde ise Evkaf vekillikleri kurulmuştur. 1879’da Tokat Kazası’nın sancağa dönüşmesiyle, Tokat Sancağı’nda da Evkaf Müdürlüğü, kazalarında ise Evkaf vekillikleri kurulmuştur. Böylece Tokat Sancağı’nda vakıf idare teşkilatı tamamlanmıştır. Bu inceleme, 1838 sonrası Osmanlı taşra vakıf idarelerinin oluşturulması sürecini daha iyi anlamaya katkı sağlamayı amaçlamaktır.