Komşuluk İlişkilerinde Gösterişçi Tüketim Teorisi ve Medya Yoluyla Mekanın Araçsallaşması

Abstract

Komşuluk, toplumsal ve sosyal yaşamın önemli fonksiyonlarından biridir. Toplumda meydana gelen sosyal ve ekonomik değişimler, birçok unsur gibi komşuluk ilişkilerini de etkilemektedir. Bu unsurların başında; birey, eğitim, ekonomi, şehirleşme, medya, küreselleşme, rekabet, vb. gibi unsurlar gelmektedir. Kişiler farklı sebeplerden dolayı konut edinmektedir. Bu sebeplerin başında başka bir şehre göç etme, yeni bir konut satın alma veya evlilik gibi nedenlere bağlı olarak, bireyler günlük faaliyet mekânında değişiklik yaparak yeni bir ev, dolayısıyla da komşu edinmektedir. Yeni bir yaşama alanına geçilmesiyle birlikte bu mekân için gerekli ihtiyaçlar doğmaktadır. Bu ihtiyaçların zorunlu olmasının yanı sıra ihtiyaç dışında tüketimi teşvik eden etmenler de olmaktadır. Hızla gelişen teknoloji ile birlikte, kişilerin yaşam olanakları artarken, “tüketim toplumu” olarak adlandırılan yeni bir toplum biçimi ortaya çıkmıştır. Tüketim toplumunun temel özelliği kişilerin ihtiyaçları için tüketmek yerine, tüketimin başlı başına bir amaç haline gelmesidir. Günümüzde tüketim, temel ihtiyaçların karşılanmasından çok, kişilerin toplum içindeki yerini, konumunu belirleyen bir gösterge niteliği taşımaktadır. Gösteriş amaçlı tüketim kavramı literatürde ilk kez Veblen tarafından ortaya konulmuştur. Veblen, 1899’da yayınladığı “The Theory of The Leisure Class” (Aylak Sınıfı Teorisi) adlı eserinde ele aldığı “gösterişçi tüketim” teorisinde, bu tüketim şeklinin eskiden beri toplumlarda mevcut olduğunu belirtmiştir. Veblen‘in (1899) çalışmasında “conspicuous consumption” yani ‘gösteriş amaçlı tüketim’ genellikle bireyin toplumdaki prestijini yükseltmek için gösterişçi tüketim yaptığı düşünülmektedir. Tüketim sadece ekonomik bir olgu değil aynı zamanda sosyal, psikolojik ve kültürel olgu haline gelmiştir. Baudrillard’a (1997) göre, modern/postmodern toplumlarda tüketim, basit maddi nesnelerin değil, gösterge ve sembollerin tüketilmesi anlamına gelmektedir. Bir yönüyle gerçek ihtiyaçlar ile gereksiz olan ihtiyaçlar arasındaki ayrımın ortada kalktığı tüketim toplumunda ihtiyaçlar medya tarafından kişiye sunulmaktadır. Sosyal medya, Televizyon şovları, evlilik programları, kadın forumları, mutfak söyleşileri gibi medya ortamları, mekânlar aracılığıyla toplumsal hayatı ve komşuluk ilişkilerini gösteriş ve tüketime sevk etmektedir. Mekânlarda kullanılan malzemeler, mobilyalar, eşyalar ve ürünler “komşuluk” teması kullanılarak gösteriş ve tüketim aracı haline getirilmektedir. Yapılan literatür araştırması sonucunda komşuluk ilişkilerinde mekanların medya ortamlarında gösteriş-tüketim olgusuna fazla değinilmemiş olduğu görülmüştür. Bu çalışmada kapsamında, Veblen’in “gösterişçi tüketim” ve Baudrillard’ın “tüketim toplumu” kavramları bağlamında komşuluk kavramı ele alınarak mekan odaklı genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bu anlamda araştırmanın bundan sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlaması hedeflenmektedir.