Türk edebiyatında oksidentalist tavır : Ahmed Midhat Efendi ve Gaspıralı İsmail Bey örneği

Abstract

Bu tezde, Ahmed Midhat Efendi ve Gaspıralı Ġsmail Bey’in romanlarında görülen oksidentalist tavır incelenmektedir. On dokuzuncu yüzyıl sonu ile yirminci yüzyılın baĢında, ayrı coğrafyalarda, farklı siyasi koĢullar altında yaĢayan ama benzer biçimde yayın mücadelesi yürüten bu iki Türk edebiyatçısının, romanlarında “Öteki” olarak Batı’yı ve “Ben” olarak Doğu’yu nasıl kurguladıkları tartıĢılmaktadır. ÇalıĢmada Batı’ya seyahat eden Doğulu figürleri konu edinen romanlar temele alınmıĢtır. Teorik çerçevede Oksidentalizm’in ne olduğu ele alındığı gibi “Ben” ve “Öteki” kavramlarının Doğu ve Batı arasındaki iliĢki bağlamında felsefi ve sosyolojik boyutu tahlil edilmiĢtir. Dönemin olayları dikkate alınarak, bu ortam içerisinde eserlerinin yayımlanıĢ süreci ve Avrupa’ya gidiĢleri gibi benzerliklere de değinen çalıĢma, Ahmed Midhat Efendi ve Gaspıralı Ġsmail Bey’in ortak bir biyografisini sunmaktadır. On dokuzuncu yüzyılda değiĢen Ģartlar ve iletiĢim aracı olarak gazetenin rolüyle birlikte, aydın kimliğin iktidar ve toplumla iliĢkisi gibi hususlar söz konusu iki edebiyatçının oksidentalist tavrını belirleyen imkânlar ve sınırlılıklar olarak ele alınmıĢtır. ÇalıĢmada, Ahmed Midhat Efendi ve Gaspıralı Ġsmail Bey’in araĢtırmaya dâhil edilen romanlarındaki Batı’ya yönelik fikirleri, ilk olarak genellemeci ve seçmeci eleĢtiri tavrı bağlamında irdelenmekte, daha sonra Doğulu roman kiĢilerinin özellikleri ile Doğu, Batı ve tarih unsurlarının kurgudaki rolü gösterilmektedir. Oksidentalist tavrın dönem ve coğrafya açısından iĢlevini ele alan bu tez; Ahmed Midhat Efendi’nin bir hâkim kimlik modeliyle, Gaspıralı Ġsmail Bey’in ise bir öncü millet tasavvuruyla Batı karĢısında bir Doğu inĢa ettiğini iddia etmektedir.

This thesis examines the Occidentalist attitude that is seen in the novels of Ahmed Midhat Efendi and Gaspıralı Ġsmail Bey. It examines how the West as “the other” and the East as “I” is shown in the novels of the two Turkish men of letters, who lived in the same era while performing literary efforts, but in different regions and political situations. The study is based on their novels in which Eastern figures travel to the West. What Occidentalism means is examined from the theoretical point of view as well as the philosophical and sociological aspects of the terms “I” and “the Other” in the context of the relationship between East and West. The study touches upon similarities, such as the publishing sequence of their works and their travels to Europe, considering political events of the time, and presents the biographies of Ahmed Midhat Efendi and Gaspıralı Ġsmail Bey in a comparative manner. The changing circumstances of the nineteenth century, the role of the journal as a communication tool and the relation of intellectuals with power and society are examined through the lens of the opportunities and restrictions that determined the Occidentalist attitude of the two litterateurs. The ideas of Ahmed Midhat Efendi and Gaspıralı Ġsmail Bey on the West in their novels are studied in the context of general and specific criticisms. Then, the role of the characters and factors of the East, the West and history in the novels are presented. This thesis argues that Ahmed Midhat Efendi, with the model of dominant identity, and Gaspıralı Ġsmail Bey, with the concept of lead nation, built an East in the face of the West.