نظام الدين عمر بن علي المرغيناني ومنهجه الإستدلالي والترجيحي في كتابه "جواهر الفقه

Abstract

تسعى هذه المقالة للتعريف بالعالم نظام الدين عمر بن علي المرغيناني )بعد 600 ه - 1204 م( المشهور بابن صاحب الهداية وبكتابه "جواهر الفقه"، هذا الكتاب الذي جمع فيه عددًا من مختصرات الحنفية وأغلبها مفقود، وقام بترتيبها على ترتيب كتاب والده الهداية. فالمقالة تذكر أهم النسخ المخطوطة الموجودة في تركية، ثم تتعرض للمقدمات المذكورة في الكتاب، ثم أسلوب مؤلفه في الشرح وعرض المسائل، وطريقته في الاستدلالات والترجيحات، مع تتبع مصادره التي استقى منها كتابه، ثم خاتمة تبين أهمية هذا الكتاب في الفقه الحنفي، وتلقي الضوء أيضاً على مؤلفات علماء ما وراء النهر في القرن السابع الهجري.

Bu makale, İbn Sâhibü’l-hidâye (el-Hidâye sahibinin oğlu) olarak meşhur olan Nizâmüddîn Ömer b. Ali el-Merğînâni (ö. 600/1204) ve ona ait olan “Cevâhirü’l-fıkh” adlı eserini tanıtmak üzere kaleme alınmıştır. İbn Sâhibü’l-hidâye, konu tasnifini babasına ait Hidâye’nin tertibine benzer şekilde tertip ettiği bu eserinin içeriğini çoğunluğu kayıp mesabesinde olan Hanefi fıkhına ait muhtasar eserlerden derlemiştir. Bu makalede, Cevâhirü’l-fıkh’ın Türkiye’de bulunan en önemli yazma nüshalarına değinilmiş; müellife ve eserin müstensihi kardeşinin oğlu Zeynü’ddin ibn Abdurrahman’a ait mukaddimeler, müellifin gerek meseleleri serd ederken gerek bu meselelere çözüm getirirken kullanmış olduğu üslup ve bulunduğu tercihler ve yaptığı çıkarımlardaki istidlal yöntemi ele alınmış ve eserin beslenmiş olduğu kaynaklar incelenmeye çalışılmıştır. Makalenin son bölümünde eserin Hanefi literatüründeki önemi vurgulanmış ve hicri 7. yy’da yaşamış Maveraünnehir alimlerine ait eserlere ışık tutulmuştur.

This article is meant to introduce the scholar Niẓām al-Dīn ʻUmar ibn ‘Alī al- Marghīnānī (d. 1204-600). This scholar is known with the name of Ibn Sahib al-Hidayah. His book Jawāhir al-Fiqh is the most well-known work among his books. This book includes many of Hanafiah school’s summaries Mukhtasarat which most of them were lost. Al-Marghinani classified the summaries according to his father’s category in his book Al-Hidayah. The article is meant to discuss the most important manuscripts that are located in Turkey. The article will, then, address the introductions mentioned in the book. The article will discuss the author’s methodology in explaining and addressing topics. His methodology in inference and weighting will be discussed also, in parallel with tracking the sources of the book. Finally, the conclusion will be presented to point out the importance of this book at the Hanafiah school, and to highlight the works of those scholars who come from countries located behind the river at the seventh Hijri century.