İslam hukukunda akitlerin feshi ve hukuki sonuçları

Abstract

Tezimizde islam hukukunun muâmelâtla alakalı konuları arasında önemli yeri olan akitlerin feshedilme ilke ve esasları ele alınmıştır. Tez konumuz yalnızca borçlar hukuku alanına dâhil olan akitlerin feshiyle sınırlı bulunmamakta, nikâh akdi dâhil olmak üzere fürû-i fıkıh kaynaklarında konu edilen bütün akitleri ilgilendirmektedir. Konu ele alınırken belli bir fıkıh mezhebi esas alınmamış, çoğunlukla dört mezhebin yaklaşımları aktarılarak ve gerek duyuldukça başka mezhep ve müçtehitlerin görüşlerine de temas edilerek, fesih işleminin islam hukukundaki yeri bütüncül bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tezimiz giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öncelikle tez konusuna hazırlık amacıyla tasarruf, hukuki işlem ve akit kavramları tanımlanıp akitle ilgili temel hususlara temas edildikten sonra feshin kavramsal çerçevesi çizilmiştir. Bu doğrultuda feshin tanımı yapılmış, benzer kavramlarla ilişkisi tahlil edilmiş ve fesih türleri incelenmiştir. Bu bölümde ayrıca islam hukukunda feshin meşruiyetinin dayandığı delil ve ilkeler incelenmiş, bu münasebetle feshin şer‟î hükmü, meşruiyetinin şartları ve meşru oluşuna engel görülen haller üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde islam hukukuna göre fesih hakkı doğuran sebepler tafsilatlı bir şekilde ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise fürû-i fıkıh eserlerinde ele alınan akitler kendi içerisinde tasnif edilerek feshe elverişlilik açısından incelenmiştir. iv Tezimizde netice itibariyle islam hukukunda tek taraflı feshin meşruiyetinin akdin bağlayıcı yapıda olmamasının veya bağlayıcılık vasfını yitirmesinin bir sonucu olduğu, bağlayıcı yapıdaki akitlerin üç fıkhî ilkeden -karşılıklı rızanın gerekliliği, zararın önlenmesi ve giderilmesi, şer‟î kurallara aykırı olmama ilkelerinden- birine aykırılık içerdiği durumlarda veya bu ilkelerin gerektirdiği hallerde bağlayıcılık vasfını taşımamış sayıldıkları ve ilgili tarafça feshedilebilir kabul edildikleri tespit edilmiştir.

The rules and principles for cancelation of contracts, which have an important place among the topics of Islamic Law related to official transactions, have been discussed in our thesis. Our thesis subject is not limited to the cancelation of contracts included in the field of obligations law, but it is also concerning all the contracts mentioned in all secondary Islamic Law sources, including marriage contract. A particular religious sect is not based on while dealing with the subject, the place of cancellation transaction in Islamic Law is tried to be revealed with an integrated approach by usually giving place to the approaches of the four religious sects, and by touching upon the opinions of other sects and interpreters of Islamic Law when the occasion arises. Our thesis is consisted of three sections except the introductory and conclusion sections. In the first section; after the concepts of disposition, legal transaction and contract are defined and fundamental issues are touched upon, conceptual framework of the cancelation is drawn. Accordingly, cancelation is defined, its relation with similar concepts is analyzed, and types of cancelation are examined. Moreover, the arguments and principles in Islamic Law that the legitimacy of cancellation is based on are examined, and the religious consequences of cancelation, legitimacy conditions and the circumstances that are considered to be preventing legitimacy are emphasized in this section. In the second section; the reasons bearing right of cancellation pursuant to the Islamic Law are discussed in detail. In third section; contracts that are discussed in secondary Islamic Law sources are classified among themselves and examined in terms of suitability for cancelation. vi Consequently, it was concluded in our thesis that the legitimacy of a unilateral cancellation in Islamic Law is a result of the fact that the contract is not binding or it lost its binding nature; the contracts are considered to be not having binding nature when they include any contradiction to these three Islamic Law principles –requirement of mutual consent, prevention and repairing damages, and being not contrary to the Islamic rules- or in the circumstances required by these principles, and they are accepted to be voidable by the relevant party.