Cenâbi Mustafa'nın dürr-i meknün'unda ilk dönem islâm tarihi

Abstract

XVI. yüzyılın en önemli ilim adamlarından biri olan Cenâbî Mustafa Efendi, kaleme aldığı ve Cenâbî Tarihi adıyla meşhur olan eseri ile umumi tarih yazan ilk Türk tarihçisi olma unvanını elde etmiştir. Bütün İslâm devletlerinin tek tek ele alındığı bu eser, Arapça bir İslâm tarihi olup günümüze ulaşmayan birçok kaynaktaki bilgileri ihtiva etmesi ile ayrı bir öneme sahiptir. Günümüz tarihçiliğine yakın bir anlayış ile kaynaklarına atıfta bulunarak eserini kaleme almasının yanı sıra Kâtip Çelebi, Gelibolulu Mustafa Âli, Hazerfen Hüseyin Efendi gibi pek çok önemli ismin kaynak olarak Cenâbî Tarihi’ni kullanması kanaatimizce Cenâbî’nin Osmanlı tarih yazıcılığının köşe taşlarından biri olduğunu göstermektedir. Bizim çalışmamızın konusunu teşkil eden Dürr-i Meknûn ve Sırr-ı Masûn isimli eser ise Cenabi Mustafa Efendi tarafından Sultan III. Murad’ın isteği üzerine kaleme alınmıştır. Bu eser, daha evvel zikrettiğimiz ve Cenâbî’nin Arapça olarak telif ettiği Cenâbî Tarihi’nin Türkçe muhtasarı mahiyetindedir. Yapmış olduğumuz ön araştırmalar neticesinde Dürr-i Meknûn ve Sırr-ı Masûn’un bugüne kadar kapsamlı bir araştırma ve değerlendirmeye konu edilmediğini tespit etmiş bulunmaktayız. Bu çalışmanın amacı; Cenâbî Mustafa Efendi’nin hayatı ve eserleri hakkında bugüne kadar yapılan çalışmalarda eksik kalan noktaları tespit ederek ilim dünyasına sunmak, hassaten Dürr-i Meknûn isimli eserinin diğer nüshaları ile kıyaslanarak İlk Dönem İslam Tarihi kısmının tenkitli neşrini yapmak, yazarın atıfta bulunduğu eserleri tespit ederek, eserin kaynak değerini incelemek şeklinde özetlenebilir.

Cenabi Mustafa Efendi, one of the most important scholars of the 16th century, gained the title of being the first Turkish historian to write a history with his work which is known as Cenabi History. This work, which mention about all the Islamic states one by one, has a special importance since it contains the information from many sources that have not reached our day. He wrote his work by referring to his sources in a way similar to today's historiography. Many important names such as Katip Çelebi, Gelibolulu Mustafa Âli and Hazerfen Hüseyin Efendi have used the Cenabi History as source. This shows that Cenabi is one of the cornerstones of Ottoman historiography. The work of Dürr-i Meknûn and Sırr-ı Masûn, which constitute the subject of our study, was published by Cenabi Mustafa Efendi. It was written on the request of Sultan 3rd Murad. This work consists of a Turkish summary of the Cenabi History, which we mentioned earlier and is written in Arabic by Cenabi. As a result of our preliminary research, we have determined that Dürr-i Meknûn and Sırr-ı Masûn so far have not been subject to extensive research and evaluation. The aim of this study is to determine the missing points in the works of Cenabi Mustafa Efendi's life and works and to present them to the world of science. Especially by comparing them with the other copies of Dürr-i Meknûn, publishing the edition critics about history of first Islam history era, identifying the works he referred to can be summarized as examining the source value of the work.