Hayatizade'nin İllet-i Merakiyye ve Sevda-yı Merakiyye Risalelerinin Klasik Tıptaki Ahlat-ı Erbaa Düşüncesine Göre İncelemesi ve Transkripsiyonlu Metni

Abstract

Bir 17. yüzyıl hekimbaşısı olan Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (ö. 1103/1692)’nin ünlü eseri Er-Resailü'l-müşfiye li’l-emrazi'l-müşkile, her biri ayrı bir hastalığı konu edinen beş farklı risaleden meydana gelmektedir ve bu risalelerden ilk ikisini oluşturan İllet-i Merakiyye ve Sevda-yı Merakiyye bu çalışmanın konusudur. Mustafa Feyzi Efendi’nin, iki ayrı hastalık hakkında detaylı açıklamalar vermek ve bu hastalıkları birbirinden ayırt etmek üzere kaleme aldığını ifade ettiği söz konusu iki risale, daha önce birlikte yayımlanacak şekilde transkribe edilmemiş ve günümüz Türkçesine kazandırılmamış; özelde tıp tarihi, genelde ise bilim tarihi ve felsefesi açısından ele alınmamıştır. Bu çalışmanın amacı, söz konusu eserleri literatüre kazandırmak ve bu eserleri klasik doğa felsefesi etrafında şekillenmiş, klasik tıp tarihinde merkezi bir yeri olan ahlat-ı erbaa teorisi bağlamında incelemektir. Çalışmamız üç ana bölüme ayrılmıştır. İlk bölümde Hayatizade’nin biyografisi ile eserlerine yer verilmiş ve İllet-i Merakiyye ve Sevda-yı Merakiyye risalelerinin içerikleri ele alınmıştır. İkinci bölüm iki kısma ayrılır: İlk kısımda, Galenik tıp düşüncesi ve bu düşüncenin altında yatan felsefe genel hatlarıyla incelenmiş; sonrasında ise ahlat-ı erbaa kavramı açıklanmıştır. İkinci kısımda ise risalelerde yer alan hastalık teşhis, tedbir ve tedavi yöntemleri incelenmiş, risalelerde sıkça geçen bazı klasik tıp kavramları açıklanmış ve son olarak, ikinci risalenin konusunu oluşturan melankoli hastalığı klasik tıp literatüründen açıklamalarla ele alınmıştır. Üçüncü bölüm ise risalelerin transkripsiyonuna ve günümüz Türkçesine çevirisine ayrılmıştır.

Er-Resailü'l-müşfiye li’l-emrazi'l-müşkile, the famous work of Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi (d. 1103/1692), which is a 17th century chief physician, consists of five different books, each dealing with a different disease and the first two, Illet-i Merakiyye (hypochondria) and Sevda-yı Merakiyye (hypochondriacal melancholia), are the subject of this study. These books have not been latinized and translated into today's Turkish to be published together; moreover, they have not been addressed in terms of the history of medicine in particular, and the history and philosophy of science in general. The aim of this study is to bring these two works to the literature and to examine these works in the context of the ahlat-ı erbaa theory, which had been shaped around classical natural philosophy and had a central place in the classical medicine. Our study is divided into three main chapters. In the first chapter, the biography of Hayatizade and his works are included and the contents of the books of the Illet-i Merakiyye and Sevda-yı Merakiyye are discussed. The second chapter is divided into two parts: In the first part, Galenic thought of medicine and the philosophy underlying this thought were tried to be discussed in general terms, and then the concept of ahlat-ı erbaa was explained. In the second part, the methods of diagnosis, precautions and treatments of diseases in the books are discussed; moreover some basic classical medicine concepts in the books, and the melancholy disease that constitutes the subject of the second book are investigated. The third chapter is devoted to the transcription of the books and their translation into contemporary Turkish.