Mushaf Serlevhaları ve Dijital Ortamda Tasarım Süreçleri

Abstract

Kur’an-ı Kerim Mushaf haline getirilip yazılmaya başlandığından beri İslam aleminin en kutsal kitabıdır. Tarih boyu inananlar kutsal kitaplarını en güzel şekilde tezyin ederek ona vermiş oldukları ehemmiyeti göstermişlerdir. İlk dönemlerde Mushafın istinsahı ve muhafazası ön planda tutularak süslemesi ikinci planda bırakılmıştır. Böyle olsa da zaman içerisinde Kur’an’ın doğru okunabilmesi ve anlam bütünlüğü açısından kısımlarının belirlenmesi niyetiyle bazı ayet sonlarına ve sûre başlarına ufak motifler yerleştirilerek Mushaf tezyinatının ilk adımları atılmıştır. Mushafın ilk sayfalarına yapılmaya başlanan tezyini forma serlevha yani baş sayfa denilmektedir. Serlevhalar Kur’an-ı Kerimi tezyin geleneğinde oluşmaya başlayan bir form olsa da tarihte farklı alanlardaki pek çok kitabın tezyinli ilk sayfalarına denilmektedir. Ulaşabildiğimiz kaynaklardan da anlaşılacağı üzere Kur’anın ilk sayfalardaki ilk ayetler dönemlerinin sanat anlayışına göre çeşitli formlarda oluşturulmuştur. Tarihte Mushafların tezyinatı klasik yöntemlerle uygulanırken, matbanın icadından sonra farklı teknikler uygunlanmaya başlanmıştır. XXI. yüzyılda artık bir çok konuda dijitalleşmeye gidilirke, sanatta da dijital tekniklerin kullanımı bir gereksinim haline gelmiştir. Bu durumda çağın koşullarına uygun dijital uygulamaların Mushaf tezyinatında da kullanılması bir gereksinimdir. Bu tezde Mushaflardaki serlevha formları tarihsel süreçte istinsah edildiği ve tezyin edildiği bölge ve dönemlere göre ele alınarak incelendi. Serlevhaların tipolojik ve fiziksel özellikleri hakkında analiz yaparak aktarılmaya çalışıldı. Dijital ortamda bir serlevhanın tasarım süreçleri anlatılarak geleneksel tezhip sanatıyla dijital ortamın entegre oluşuna örnek teşkil edecek bir uygulama yapıldı.

The Quran is the most sacred book of the Islamic world since it was compiled into a Mushaf and started to be written. Throughout history, believers have shown the importance they gave to their holy book by ornamenting it in the most beautiful technique. In the first periods, the publication and conservation of the Mushaf was prioritized and the ornamentation was left in the second place. Even so, in time, based on the intention of reading the Quran correctly and determining the parts in terms of meaning integrity, the first steps of the Mushaf decoration were started by placing small motifs at the end of some verses and at the beginning of the surah. The ornamented form, which is started to be made on the first pages of the Mushaf, is called the “heading”. Although headings is a style that started to form in the decoration of the Holy Quran tradition, it is also called the decorated first pages of many books in different fields throughout history. As can be understood from the sources that shown, It is seen that the first verses on the first pages of the Quran created various styles according to the artistic perspective of each period. While the decoration of the Mushafs was applied with classical methods in history, different techniques started to be adopted after the invention of the printing press. XXI. In the 21st century, the use of digital techniques in art has become a necessity, while many areas are being digitalized. In this case, it is a necessity of using digital applications, appropriate for the time, in Mushaf decoration. In this dissertation, the heading styles in Mushafs have been analyzed according to the regions where they were copied and ornamented in the historical process. It was tried to be explained by analyzing the typological and physical properties of the headings. By explaining the design processes of a heading in digital environment, an application was drawed that would set an example for the integration of traditional illumination art and digital environment.