Bir Gazeli (H)içten Okumak!

Abstract

Bu yazı, Türk divan edebiyatı şairi Necâtî’nin “döne döne” redifli ünlü gazelini yapısalcılığa yapışan zıt kavramlardan veya zıtlık çiftleri üzerinden değil, fakat zıtlıkları yerinden eden bir dönüş ya da döngü eylemi üzerinden, metnin mihverini teşkil eden “âh” yolculuğu ve “dönüş” kavramları bağlamında yeniden okuma girişimidir. Metnin merkezinde yer alan bu kavramlar birbirinin bir versiyonu gibidir. ‘Döne döne âh çekilmesi’ veya ‘âh ile dönülmesi’; bu sayede maksadı belli bir eylemin gerçekleştirilmesi şeklindedir. Metinde ve ait olduğu kültür dairesinde bu eylemler, birbiriyle etkileşim içinde birer kod kavram olarak iş görmektedir. Her beyitte ‘âh’ın bir başka versiyonu açılmakta ve ‘âh’ların işlevi aynı ‘dönüş’lerle tamamlanmaktadır: Dönüşler hem ‘âh’tandır hem de ‘âh’adır. Bu manzara, zıtlıkları metinde kullanılamaz hale getirmektedir. Yani anlam, karşıtlıklar veya ikili yapı üzerinden değil, ‘ki’li yapı -yani ikiliği tekliğe indiren, tezadı versiyona dönüştüren bir yapı- üzerinden oluşturulmaktadır. Şair nazarını “âh”a odaklamış, ancak anlamın tahakkukunu, “dönüş”ler(d)e saklamıştır. Dönüş âhın işlemi, âh dönüşün işlevidir. Çıkış ve inişler, sevinçle inleyişler, raks ediş ve seyredişler, duruşlar ve dönüşler, görünüş ve görüşler hep bu merkezdedir. İkilemeli yapı (“döne döne”), -iki defa ‘dönme’ ile ‘dönüş’ü sürekli eyleme dönüştürme şeklindeki- ikili anlamı âdeta hem yapmakta hem de yıkmaktadır. İkinci ‘dönme’ler birincinin işlevini yerine getirmesine mani olmaktadır. Ve ‘dönüş’ler, farklılıktan kurtulup aynı ‘âh’a mensup bir eylemin hareketlerine dönüşerek ‘âh’ın döngüsünü açığa çıkarmaktadır. Bunun kavramsal karşılığı ya da mazmunu “rücû”dur. Metnin bu açıdan okunması, anlam boyutunu genişletmektedir.

This paper is an attempt to reread one of the Turkish divan literature poet, Necati's famous poem whose redif is "döne döne" in the context of the journey of "âh" and the "dönüş" (whirling) concepts that constitutes the center of the text not on the opposite notions or the couples of conflicts. These concepts that are in the center of the text are like a version of one another. "Âh çekmek" (to heave a sigh) while whirling and whirling with an "âh" are the execution of a purposeful action. These actions in the text and their cultural environment operate as a code concept in an interaction. In every verse, another function of "âh" is opened and these functions complete with the same "dönüş" (whirling, turning, return). Whirling is from "âh" to "âh". This view makes it impossible to use the conflicts in the text. The meaning is not built from conflicts and binaries but from a structre that turns dualism into unity and conflict into version. The poet is focused on "âh" but he hid the meaning in the "dönüş". "Dönüş" is the operation of "âh" and "âh" is the function of "dönüş". Ups and downs, moaning with joy, dancing, stops and whirlings, looks and viewings are in this center. The binary structure ("döne döne") both creates the binary meaning and destroys it. The second "dönüş" prevents the first one from functioning. And the "dönüş" turning into the movements of an action that belong to "âh" by being freed from distinctness uncovers the cycle of "âh". The notional equivalent of this or its mazmun is called "rücu". Reading the text from this point enlarges its dimensions of meaning.