II. Bâyezid Dönemi Cild Sanatı Örneklerinde Tasarım

Abstract

Orta Asya Uygur Türkleriyle başlayan Türk cildciliği Selçuklularla İran üzerinden Anadolu’ya ulaşmış, İstanbul’da Sultan II. Bâyezid (1481-1512)’ın saltanat döneminde gelişimine devam etmiştir. Dönemin cild sanatı örnekleri tasarım özellikleri ile klasik cildin erken örnekleri arasında bulunmaktadır. II. Bâyezid dönemi siyasi, kültürel ve sanatsal hayatı bakımından Fatih Sultan Mehmed ile başlayan Osmanlı kültür ve sanatının şekillendiği, kitap bezeme sanatları ve nakkaşhane geleneğinin Osmanlı coğrafyasında yükselişe geçtiği bir dönem olmuştur. Şehzadeliği döneminden itibaren kültür ve sanatı destekleyen Sultan II. Bâyezid, iktidar döneminde de çevresine âlim ve sanatkârları toplamış, başta hat hocası Şeyh Hamdullah (ö. 1526) olmak üzere hattatlara, şairlere, âlimlere gösterdiği hürmet ve alâka, döneminde kültürel yoğunluğun oluşmasını ve günümüze kadar ulaşan çok sayıda kitabın hazırlanmasını sağlamıştır. Bu ilim ve kültür ortamında kitap sanatları da inkişaf etme fırsatı bulmuştur. Özellikle Şeyh Hamdullah’ın istinsah ettiği Mushaf-ı Şeriflerin ustalıkla yapılmış tezhipleri ve cildleri, Osmanlı kitap sanatlarının 15. yüzyıl sonları-16. yüzyıl başlarında ulaştığı noktayı açıkça göstermektedir. Sultan Bâyezid için hazırlanmış tezhipli yazmalar arasında Mushaf-ı Şerif nüshalarının yanında hadis kitapları, tarih, edebiyat, siyaset ve astronomi konulu eserler de bulunmaktadır. Bâyezid’ın kitaplara olan ilgisini kanıtlayan bu eserler, sahip oldukları bezemelerle dönemin cild tasarımlarına ışık tutmaktadırlar. II. Bâyezid dönemi cild sanatı örneklerinin malzeme, renk, teknik, ölçü ve kompozisyon esasları, dönem cildlerinin temel tasarım özelliklerini belirlemektedir.

Turkısh Bookbinding which started with the Central Asıan Uygur Turks, reached Anatolia via Iran with the Seljuks and continued to develop during the reign of Bayezid II (1481-1512) in Istanbul. Examples of binding art of the period are among the early examples of classical binding with their desing features. The Bayezid II court was a period in which the Ottoman Culture and art, which started with the Fatih Sultan Mehmed in political, cultural and artistic terms, was shaped, and the tradition of book decoration arts and nakkashane was on the rise in the Ottoman geography. Supporting culture and art since his princedom, Sultan Bayezid II gathered scholars and craftsmen around him during his reign, The Sultan’s respect and relevance to calligraphers, poets and scholars, especially the calligrapher teacher Shaykh Hamdullah (d. 1526), led to the formation of cultural density and the preparation of many books that have survived to the present day. In this scientific and cultural environment, the book arts also had the opportunity to develop. In particular, the skillfully made illuminations and bindings of the Mushaf_i Sharifs copied by Shaykh Hamdullah clearly show the point reached by the Ottoman book arts in the late 15th and early 16th centuries. Among the illuminated manuscripts dedicated to Sultan Bayezid II, there are copies of the Mushaf-ı Sharifs as well as hadith books, works on history, literatüre, politics and astronomy. These works, which prove Bayezid’s interest in books, shed light on the bookbinding designs of the period with their decorations. The metarial, color, technique, measurement and composition principles of the binding art samples of the Bayezid period determine the basic design features of the period bindings.