مدخلية العقل في بحث التَّعارض بين المعطيات الدينيَّة والمعطيات العلميَّة الطَّبيعيَّة، دراسة تحليليَّة في مناهج إثبات القضايا الدِّينيَّة والطَّبيعية

Abstract

يهدف هذا البحث إلى دراسة أساس مدخليَّة العقل في بحث التَّعارض بين المعطيات الدينيَّة والمعطيات من العلوم الطَّبيعيَّة وموثوقيَّته ليكون معياراً للتََّّجيح بين المتعارضات، وأساس تطبيق قانون التَّعارض في حال ال تَّعارض بين المعطيات النَّقليَّة والمعطيات من العلوم الطَّبيعيَّة، مع دراسة أنواع المعطيات أنفسها من حيث مراتبها في القوَّة الدَّلاليَّة. فيتضمَّن الباب الأوَّل منه دراسة الأصل العقل ي الذي يؤخذ منه قانون التَّعارض من حيث مأخذ الضَّروريََّّت وإفادة النَّظريََّّ ت القطع وأقسام الأحكام وطرق النَّظر وما يكون منها مفيداً القطع وما لا يكون والسَّفسطة في الأصل العقل ي. ثمَّ دراسة الأصل الن قل ي من حيث ثبوته في نفسه وثبوته إلينا ودلالته من حيث إنَّ دلالته لفظيَّة وضعيَّة. ثمَّ دراسة المعطيات من العلوم الطَّبيعيَّة من حيث مأخذها ومن حيث كونها مفيدة القطع أو الظَّنَّ. ويتضمَّن الباب الثَّاني منه البحث في قانون التَّعارض من حيث وصفه ومأخذه، ثمَّ احتمالات التَّعارض بين المعطيات المختلفة، ثمَّ بحث أقسام التَّعارضات بين المعطيات النَّقليَّة والمعطيات من العلوم الطَّبيع يَّة بالأخ ص.

Bu çalışmada dini veriler ile bilimsel veriler arasındaki çatışmaya dair sorgulamalarda aklın rolünü temellendirilinilmesi ve bu sorgulamaların ne derece güvenilir olduğunun anlaşılmasını sağlayacak, çelişki iddiasının bulunduğu noktalarda tercihte bulunabilmeye imkan verecek bir ölçüt ortaya konması hedeflenmektedir. Bunun yanında dini naslar ile bilimsel veriler çatıştığında bu çatışmanın doğru tahlil edilmesini sağlayan ilkelerin tatbikine de yer verilecektir. Ayrıca çatışma içerisinde olan verilerin kendisi de ele alınarak bir delil olarak güç veya zaafiyet açısından ne ifade ettikleri de incelemeye konu olacaktır. Çatışma esnasında takip edilecek ilkelerin kaynağı konumunda olan akıl birinci bölümde incelenecektir. Aklın bu kaynaklığı; zorunlu bilgilerin mercii olması, nazari bilgilerin kesin bilgi ifade etmesi, bilgi çeşitlerine dair hükümler, kesin bilgi ifade edenlerin yanında safsata gibi kesin bilgi vermeyen türleriyle birlikte düşünce yöntemleri başlıkları çerçevesinde işlenecektir. Ardından nakle dair ana başlıkta; naklin haddi zatında sübutu, muhatap kitle açısından sübutu ve delaletinin lafzi-vaz’î oluşu gibi hususlara değinilecektir. Devamında bilimsel verilerin kaynakları ile kesin bilgi veya zandan hangisini sağladıkları işlenecektir. Çalışmanın ikinci kısmında ise çatışma esnasında başvurulacak akli ilkelerin ortaya konması ve betimlenmesine yer verilecektir. Birbirinden farklı bir çok veri açısından çatışma ihtimalleri göz önünde bulundurularak özelde dini naslar ile bilimsel veriler arasındaki muhtemel çatışmalar değerlendirilecektir.