Tabip bir Osmanlı Müfessiri: Hacı Paşa Aydınî (v. 1424) ve Mecma’u’l-Envâr Adlı Tefsiri

Abstract

Bu çalışmada ilk dönem Osmanlı âlimlerinden olan Hacı Paşa Aydınî ve Mecma’u’l- envâr fî cemî’i’l-esrâr adlı tefsiri ele alınmaktadır. Çalışmada Hacı Paşa’nın hayatı, eğitim-öğretimi ve tahsil için gittiği merkezler işlenmektedir. Hacı Paşa aslında bir müfessir olmaktan ziyade bir tabip olarak meşhurdur. Çalışmada neden doktor olarak şöhret bulduğu üzerinde de durulmaktadır. Hacı Pasa Aydınî çoğunluğu tabâbetle ilgili olmak üzere çok sayıda eser telif etmiştir. Bunlardan biri de Mecma’u’l-envâr fî cemî’i’l-esrâr adlı tefsiridir. Çalışmada Hacı Paşa Aydınî’nin bir tefsir yazmaya ihtiyaç duymasının sebebi irdelenmektedir. Kütüphanelerimizde çok az sayıda nüshası bulunan tefsir, müellifi tarafından tamamlanmış olduğu halde bugüne kadar biri ilk, diğeri de onuncu cilt olmak üzere sadece iki cildi bilinmekteydi. Ayrıca son cildi bilinmediğinden tamamının kaç cilt olduğu da bilinmiyordu. Araştırmalarımız neticesinde eserin son cildi olan on ikinci cildini de tespit ettik. Böylece eserin toplam on iki cilt olduğu netleşti. Bununla birlikte şimdilik tefsirin geri kalan ciltleri kayıptır. Çalışmada elde mevcut iki nüsha ve yeni tespit ettiğimiz on ikinci cilt hakkında bilgi de verilmektedir. Yine müellifin tefsirindeki yöntemi konusunda da bilgi sunulmaktadır. Eserin kaynakları ve daha önceki tefsirlerle münasebeti de ele alınıp işlenmektedir. Bilhassa Ebû Hafs Necmüddîn Ömer en-Nesefî ve Râzî tefsirleriyle sıkı bir ilişkisinin olduğu örnek metinler üzerinden kıyaslar yapılarak tespit edilmeye çalışılmaktadır. Keza eserin mukaddimesinde, ilmin ve âlimin faziletine dair verdiği bilgiler de çalışmada konu edilmektedir.

In this study, one of the Ottoman scholars, Haci Pasha Aydinī, and his tafsīr (exegesis) named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār, is discussed. In the study, the life of Haci Pasha, an early Ottoman scholar, and the places he went for education and training are covered. Haci Pasha actually became famous as a doctor rather than a mufassir. The study also emphasizes why he became a doctor and why he gained fame as a doctor. Haci Pasha Aydinī wrote many works, mostly in the medical field. One of them is his exegesis named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār. Here, the reason why Haci Pasha Aydinī needed to write an exegesis and which motives led him to write an exegesis are also examined. His exegesis named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār is a work that has very few copies in our libraries. Although the work was completed by the author, unfortunately, only two volumes, one of which was first and the other was tenth, were known so far. In addition, since the final volume was not known, the total number of volumes was not known. In our studies, we determined the twelfth volume, which is the last volume of the work. Thus, it became clear that the work had a total of twelve volumes. For now, however, most of the exegesis is unfortunately missing. In the study, information about the two existing copies and their location is presented. Especially, the twelfth volume, which we recently identified, is emphasized. Again, in the study, information is given about the author’s method in his exegesis and his style of handling various issues. The sources of the work and especially its relationship with previous exegeses are also discussed. It is stated that he had a very close relationship with Abû Hafs Najm al-din Omar el-Nesefî and Rāzī’s exegesis in particular. Here, this issue is tried to be determined by making comparisons over the sample texts. The preliminary of the work, some of the issues mentioned here, and especially the information given by him regarding ʿilm (science) and the virtue of the ʿālim (scholar) are also included in the study.