Hâfız Cemâlî’nin “Silsilenâme-i Tarîkat-ı Aliyye-i Uşşâkî” Adlı Muvaşşah Manzumesi

Abstract

Zincir, bağ; soy, sop, sülâle; bir zürriyet veya neslin kesintisiz devamını gösteren şecere” gibi anlamlara gelen “silsile” kelimesi ile “risale, kitap, mektup” anlamındaki “nâme” kelimesinin birleşimiyle oluşan silsile-nâme, hadis ilmi başta olmak üzere dinî ilimlerden hüsn-i hatta, tarikat meşâyihinden hanedanlara varıncaya kadar geniş bir sahada kullanım imkanı bulmuştur. Silsile-nâmeler, neslin veya nakledilen bilgilerin kesintisiz ve bozulmadan devamını göstermesi bakımından önemli bir belge niteliğindedir. Hadis ilmindeki isnad geleneğinden etkilendiği ve tarikatların teşekkül etmeye başladığı XIII. yüzyıldan sonra yazıldığı tahmin edilen tarikat silsileleri de her tarikatın kesintisiz bir şekilde Hz. Peygamber’e bağlandığını gösteren birer delil hüviyetindedir. Tasavvuf kültürü içerisinde manzum, mensur, manzummensur olmak üzere üç şekilde kaleme alınmış tarikat silsilenâmelerinin sayısı oldukça fazladır. Bugüne kadar tespit edilebildiği kadarıyla manzum silsile-nâmelerde kaside ve mesnevi nazım şekillerinin tercih edildiği ve beyit sayılarının da 20 ila 150 arasında değiştiği gözlenmektedir. Bu makaleye konu olan Hâfız Cemâlî Kâsım’ın mesnevi tarzındaki 297 beyitlik Uşşâkî tarikatı silsile-nâmesi de bu türün örneklerindendir. H. 25 Zilhicce 1305 (2 Eylül 1888) tarihinde tamamlanmış olan silsile-nâme, gerek hacminin genişliği gerekse kafiyeli sesleri esas alınarak “muvaşşah” (akrostiş) tarzda düzenlenmiş olmasıyla türün diğer örnekleri arasında dikkat çekmektedir. Sırasıyla “Besmele”, “Fâtiha”, “İhlâs” ve “Sâffât” sûresinin son üç âyetinin harflerinin kafiye olarak seçildiği bu eser, Türk edebiyatında “silsile-nâme” türü yanı sıra “muvaşşah” türü açısından da büyük önem arz etmektedir. Çalışmada söz konusu eserin transkripsiyonlu olarak çevirisi yapılmış; şekil ve muhteva açısından incelenmesinin yanı sıra Türk edebiyatında “silsile-nâme” ve “muvaşşah” türü hakkında da kısa değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Silsilename which is formed by combining the words silsile meaning “chain, bond; lineage, ancestry; a genealogy showing the uninterrupted continuation of a progeny” and name meaning “a treatise, book, letter”, has found the opportunity to be used in a wide area from religious sciences, especially the science of hadith to calligraphy, from the sect sheikh to the dynasties. Silsilenames are important documents in terms of showing the uninterrupted and undistorted continuation of the generation or the transmitted information. Sect silsilenames which were influenced by the tradition of isnad in the science of hadith are thought to be written after the 13th century when the sects started to occur are evidences that show that all sects are connected to the prophet Muhammad without interruption. The number of sect silsilenames written in three forms as verse, prose and verse-prose within the Sufi culture is quite high. As far as it can be determined, it is observed that qasida and masnavi verse forms are preferred in verse silsilenames and the number of couplets varies between 20 and 150. Uşşâkî sect silsilename in the masnavi style that consists of 297 couplets by Cemâlî Hâfız Kâsım which is the subject of this article, is one of the examples of this genre. The silsilename, which was completed on H. 25 Zilhijja 1305 (2 September 1888), draws attention among other examples of the genre, with its large volume and being arranged in the "muvaşşah" (acrostic) style based on rhyming sounds. This work, in which the letters of the last three verses of the surah "Basmala", "Al-Fatiha", "Al-Ikhlas" and "Saad" are chosen as rhymes, is of great importance in terms of the “silsilename” genre as well as the "muvaşşah" genre in Turkish literature. In the study, the work in question is written in transcription alphabet; also in addition to examining it in terms of form, content and language, short evaluations were made about the genre of "silsilename" and "muvaşşah" in Turkish literature.