Hamdım, Piştim, Yandım: Kaza Kadılığından Anadolu Serdarlığına Karamânî Nuh Paşa’nın Serencâmı (1576-1606)

Abstract

XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı İmparatorluğu doğuda ve batıda girdiği uzun savaşların neticesinde askerî, iktisadî ve idarî olarak köklü değişimler geçirmişti. Eyaletlerin yönetimi ve beylerbeylerinin tayin usulleri de dönemin şartlarına uygun olarak değişim göstermişti. Bu çalışmanın konusu olan Karamânî Nuh Paşa, taşra memuriyetlerinden yüksek mevkilere geçişin azaldığı bir dönemde, Karaman’da kaza kadılığı ile başlayan siyasi hayatını, Celâlîlere karşı savaşan ordunun serdarlığını yaparak tamamlamıştı. Nuh Paşa’nın ilmiyeden askeriyenin yüksek mevkilerine ulaşabilmesinde, Karaman başta olmak üzere birçok doğu eyaletinin malî meseleleriyle ilgilenip tecrübe kazanması birinci etkendi. Bu sayede kadılıktan mal defterdarlığına terfi edebilen Nuh Paşa, uzun savaşlar sebebiyle devletin nakdî gelire ihtiyaç duyduğu bu dönemde eyaletlerin gelirlerini tahsil etme ve merkeze hazine gönderme başarılarıyla öne çıkmıştı. Eyaletlerin maddî kaynaklarının idaresinin önem kazanmasına mukabil birçok mal defterdarı ve baş-defterdar gibi Nuh Paşa da beylerbeyi tayin edilmişti. Malî tecrübeleriyle bu mevkilere yükselen Nuh Paşa, ömrünün son döneminde memleketi Karaman’da fitillenen Celâlî isyanlarının yerelle ilişkileri güçlü devlet adamlarına olan ihtiyacının etkisiyle kalemiyeden seyfiyeye geçiş yapmıştı. Böylece eyalet muhafızlığı, Karaman beylerbeyi payesiyle Habsburg seferlerine katılmış ve en sonunda Celâlîlerle savaşan ordunun serdarlığıyla başarılı bir askerî kariyere de sahip olabilmişti.

Since the second half of the sixteenth century, the Ottoman Empire has undergone radical changes in terms of military, economic and administration as a result of the long wars in the East and West. The administration of the provinces and the procedures for the appointment of governors also changed in accordance with the conditions of the period. Karamanlı Nuh Pasha, the subject of this study, had begun his political career as a district judge in Karaman, at a time when the transition from provincial civil servants to high positions was decreasing, completed it by serving as the commander of the army fighting against the Jalalis. The primary factor in Nuh Pasha’s ability to reach high positions, contrary to the general trend, was that he dealt with the financial issues of many eastern provinces, especially Karaman, and gained the utmost experience. As a financial director, Nuh Pasha came to the fore with his success in collecting the revenues of the provinces and sending treasury to the center in that period when the state needed cash income due to long wars. In response to the importance of the administration of the financial resources of the provinces, Nuh Pasha was appointed as a governor, like many other financial directors of the provinces and chief record keepers. In the second part of his political career, Nuh Pasha switched from pen to sword due to the need for statesmen with strong relations with the locality in the process of fighting against the Jalalis. Thus, he was able to have a successful military career as a provincial guard, participating in the Habsburg campaigns with the rank of the governor of Karaman, and finally serving as the commander of the army fighting the Jalalis.