Râkım’dan Hâmid’e Osmanlı Celî Sülüs’ünde Kullanılan İşâretler

Abstract

Bu çalışmada celî sülüs hattının başlangıcından itibaren dönem ve hattat etkileri ile oluşan farklılıklar, “işâretler” bağlamında incelenmektedir. İstiflerde harfler ve harflere ait noktaların dışında kalanların tümü “işâretler” olarak ifade edilmekte ve bunlar okumada okumada kolaylığı sağlayan harekeler, mühmel harfler ve diğer tezyînî unsurlar olmak üzere üç gruptan oluşmaktadır. Hat tarihi bağlamında bu işaretlerin İslâm yazısının ilk zamanlarında bulunmadığı, hicrî birinci asrın ikinci yarısından itibaren kullanılmaya başlandığı bilinmektedir. Sülüs celîsi istiflerde harekeler ve mühmel harfler ile diğer tezyînî unsurlar denge ve nizamın oluşumunda büyük önem taşımaktadır. Hattatların kendilerine has üslupları çerçerevesinde ile harf bünyelerinin cereyanına verilen ehemmiyet bilahare celî sülüs hattında kullanılan işâretler içinde söz konusu olmuştur. Birçok Osmanlı dînî ve sivil mimârîsi başta olmak üzere pek çok kâğıt zeminli eser üzerinde inceleme yapılmış meşhûr hattatların hat kompozisyonlarında işaretlerin kullanımındaki değişim ve gelişim incelenmiş, özellikle Râkım sonrası celîlerindeki işaret gelişim seyri izlenebilir biçimde hazırlanan bir şemada bir araya getirilmiştir.

In this study, the differences between the period and calligraphy effects from the beginning of the celî sülüs line are examined in the context of "signs". All the letters in the stacks and those outside the points of the letters are expressed as "signs" and these consist of three groups: movements, perfect letters and other thesis elements that provide ease of reading in reading. In the context of calligraphy history, it is known that these signs were not found in the early days of Islamic writing, and that they began to be used from the second half of the first century Hijra. In the Sülüs celîsi hoardings, the operations and the letters of the magnitude and other thesis elements are of great importance in the formation of balance and order. The importance given to the draft of the calligraphers within the framework of their unique styles and the draft of the letter structures was later mentioned in the signs used in the celî sülüs line. Many paper-based works, especially many Ottoman religious and civil imârîs, were examined and the change and development in the use of signs in the calligraphy compositions of famous calligraphers were examined, and especially the sign development course in the post-Râkım celîs was brought together in a diagram prepared in a traceable way.