علماء الزيتونة في تونس في القرن السادس عشر الميلادي ومواقفهم المشرِّفة

Abstract

من سُنن الله تعالى في الكون وجودُ التغيرِ ا اجتماعي والتطوّر والتقدّم، و ا يتِمُّ ذلك إلّّا بتغير ل ل الأنفسِ، و ا يتحقَّق ذلك إلّّا برغبة أكيدةٍ في الوصول إلى التقدُّم والتطوّر. قال ابن خلدون رحمه ل إنّ الحضارة تنشأ حينما يَستلهم الناسُ عزمًا واضحًا على بلوغ التقدّم، ويكرِّسون أنفسهم « : الله اه. ولكنْ يُشترط في ذلك الحفاظُ على الهوية الأصليةِ من .» تبعًا لذلك؛ لخدمة الحياةِ والعلم التغيُّر، فطَوالَ التاريخِ كان للعلماء عزمٌ واضحٌ على بلوغ التقدُّم ودورٌ بارز في أهمِّ المتغيِّرات الحضاريةِ وا اجتماعية التي مرَّتْ بها أمّتُنا، وقد كان من بين هؤ اء "علماءُ الزيتونة في تونسَ" ل ل الذين سجَّل لهم التاريخ مواقفَ مشرقةً ومشرِّفة تُجاه القضايا ا اجتماعيةِ والحضارية في زمانهم ل ومكانهم. وفي سنة 1535 م احتلَّ الإسبانُ تونسَ، ودام احتلالهم الغاشمُ أربعين سنةً، وكان نَكبة كبيرة حقًّا حصلتْ خلالها مصائبُ عظيمةٌ ونوائبُ جسيمةٌ، وقد قام علماءُ الزيتونة في تونسَ بدور كبير في الدفاع عن العلوم الإس لمية أثناءَ فترةِ ا احتلالِ الإسباني، حيث حافظوا على الهويّة ا ل الأصليةِ لتونسَ، ثمّ في ظلِّ ا احت للِ الإسباني الغاشم استنجد الأميرُ رشيدٌ أخو السلطانِ محمدِ ا ل بنِ الحسن الحفصي بالعثمانيين لتحرير تونسَ من هذا ا احت لل، فأرسل السلطانُ سليمٌ الثاني ا ل العثماني أسطو اً بحريًّا مكوّنًا من نحو ألف سفينة بقيادة سنانٍ باشا الذي تمكَّن من طرد الإسبان، ل وبذلك قضى على الوجود الإسبانيِّ في ربوع تونسَ وشمالِ إفريقيا، وبدأ الحكمُ العثماني الذي دام في تونسَ قرابة 350 سنة.

Allah’ın kâinattaki ilahî kanunlarından biri, sürekli sosyal değişim, gelişim ve ilerlemenin meydana gelmesidir. Bu da ancak insanların değişimi ile, ilerleme ve gelişime duydukları şiddetli arzu ile gerçekleşir. İbn Haldun diyor ki: “Medeniyet ancak ilerlemeye erişme konusunda insanların açık bir kararlılık sergiledikleri, ilim ve hayata hizmet için kendilerini buna hazırladıkları takdirde gelişebilir.” Fakat bu konuda değişimle birlikte asîl kimliği koruma şarttır. Zira tarih boyunca İslâm ümmetinin karşılaştığı en önemli medenî ve sosyal değişikliklerde ilerlemeye erişme konusunda ilim erbabının açık bir kararlılık gösterdikleri ve bariz bir rol oynadıkları görülmektedir. Bu alimler arasında Tunus’taki Zeytûne alimlerinin kendi zamanlarında ve bölgelerinde gelişen sosyal ve medenî değişime karşı tarihin tescil ettiği parlak ve şerefli sayfalar vardır. Milâdî 1535 yılında İspanyollar Tunus’u işgal etmiş, bu zalim işgal harekâtı kırk yıl sürmüştü. Bu işgal, yaşanan büyük belalar ve acı olaylar dikkate alındığında büyük bir felâketti. Bu zalim işgal esnasında Sultan Muhammed b. Hasen el-Hafsî’nin kardeşi Emir Reşid Tunus’u işgalden kurtarmaları için Osmanlılardan yardım talep etti. Sultan II.Selim İspanyolları kovmaya muvaffak olan Sinan Paşa komutasında bin gemiden meydana gelen bir donanma gönderdi. Böylece Kuzey Afrika’da ve Tunus’ta İspanyol varlığı sona erdi ve 350 yıl sürecek olan Osmanlı hakimiyeti başladı.

One of the divine laws of Allah in the universe is the continuous occurrence of social change, development and progress. And this can only happen through people's change, their ardent desire for progress and development. Ibn Khaldun says: “Civilization can only develop if people show a clear determination to reach progress and prepare themselves for it to serve science and life.” However, with this change, it is necessary to protect the original identity. For throughout history, scholars have shown a clear determination and played a prominent role in achieving progress in the most important civil and social changes faced by the Islamic Ummah. Among these scholars are the Zaytuna scholars in Tunisia for whom history has registered bright and honourable pages against the social and civil change that developed in their time and region. In 1535 A.D., the Spaniards occupied Tunisia, and this cruel occupying operation lasted forty years. This occupation was a great disaster due to the great troubles and painful events. During this cruel occupation, Sultan Muhammad b. Emir Rashid, brother of Hasen al-Hafsi, requested help from the Ottomans to save Tunisia from occupation. Sultan Selim II sent a navy consisting of a thousand ships under the command of Sinan Pasha, who succeeded in expelling the Spaniards. Thus, the Spanish presence in North Africa and Tunisia ended and the 350-year Ottoman domination began.