تقويم ظاهرة التقديم والتأخير في كتاب « الدُّر المصون » للسَّمين الحلبيِّ (ت: 756ه / 1355م)

Abstract

انتبه المفسِّرون منذ القديم بتوجهاتهم كافَّةً واخت لف مناهجهم إلى مسألة التقديم ا والتأخير في القرآن الكريم، وكان من بين هؤلاء المفسِّرين المهتمِّين بالظواهر البلاغيَّة عمومًا، ،» الدُّر المصون « وبظاهرة التقديم والتأخير على وجه الخصوص السَّمين الحلبيُّ في كتابه وقد انعكس ذلك الاهتمام على تفسيره وتجلّى دراسةً جماليَّة بديعة عنده. لقد استفاض السَّمين الحلبيُّ في بيان الغايات الجماليَّة البلاغيَّة للتقديم والتأخير في اللغة العربية وأجاد في تحليلها لغوياّ ونحوياًّ وبلاغيًّا، فقارن بين الآيات التي ورد فيها تقديمٌ وتأخير وبين آيات أخرى تتحدَّث عن الموضوع نفسه، وتكوَّنت عنده ترجيحاتٌ بلاغيَّة تخصُّ المعنى السياقيَّ أفادت استنباطَ معانٍ جديدة؛ إذ كان عارفًا بالاستنباط والتعليل والترجيح. وفي هذا البحث يعمل الباحث على تقويم ظاهرة التقديم والتأخير عند السَّمين الحلبي في علوم الكتاب المكنون" إذ إنَّ هذه الدُّراسة تظُهر الفوائد » الدُّر المصون « : في كتابه المسمَّى البلاغيَّة الكامنة في تحليلاته، وتستكشف جهود هذا المفسِّر في دراسة القرآن الكريم وعلومه.

Kur'an olgusunun ortaya çıkışından bu yana toplumdaki farklı yönelim ve yaklaşımlarla her kesiminden müfessirler, Kur'an-ı Kerim'deki takdim-tehir olgusuna dikkat çekmişlerdir. Semîn el-Halebî’nin ed-Dürrü’l-Masûn adlı kitabı, bu olguyla derinlemesine ilgilenen ve ona dikkat çeken kitaplar arasında zikredilir ve bu ilgi onun yorum sürecine de yansımıştır. Semîn el-Halebî, Arap dilinde takdim-tehirin belagat amaçlarını açıklamış ve detaylı bir şekilde anlatmıştır. Ayrıca Semîn el-Halebî, takdim-tehirin olduğu ayetler ile aynı konuyu paylaşan diğer ayetler arasında karşılaştırmalar yapma konusunda başarılıdır. Dolayısıyla el-Halebî, sebep bildirme, gerekçeleme, tercih ve istinbat sanatında kabiliyet sahibi olarak, takdim-tehir bağlamlarında yeni anlamlar çıkarmaya yardımcı olan belağî tercihlerde ustalaşmıştır. Bu araştırmada araştırmacı, Takdim-tehir olgusunu es-Semîn el-Halebî'nin ed-Dürrü’l-Masûn adlı eserinde ele alarak değerlendirmeye çalışmaktadır. Bu makale, müfessir es-Semîn’in analizlerinin içerdiği belâgat faydaları göstermekte ve bu müfessirin Kur'an-ı Kerim ve ilimlerini inceleme konusundaki çabalarını araştırmaktadır.

Since the revelation of the Holy Quran, its interpreters of all approaches have paid attention to the phenomenon of forwarding and postponing in the Holy Quran. Al-Samin al-Halabi was one of those who were deeply attentive to and interested in the rhetorical phenomenon in his book Al-Durr al-Masoon. This attention was reflected in his interpretation. Al-Samin Al-Halabi explained the rhetorical purposes of the issue of forwarding and delaying in the Arabic language and elaborated on it very well. He also excelled in comparing Quranic verses in which “forwarding and delaying” is used and in highlighting other Quranic verses that talk about the same phenomenon. He made rhetorical preferences in the context of forwarding and delaying, which were useful in deducing new meanings in understanding Quranic verses. This is because the author mastered the art of reasoning, weighting, and deduction. This study delves into the depths of this rhetorical phenomenon and explores the efforts of this exceptional author in studying the Holy Qur’an and its disciplines.