Aristoteles’in Dostluk, Arkadaşlık ve Kardeşlik Kavramları Arasındaki İlginin ve Ayrımın Etik ve Politik Değeri

Abstract

Bu çalışma, Aristoteles’in dostluk (philia) kavramını kardeşlik (adelphos) ve arkadaşlık (hetairia) ile karşılaştırarak, literatürde hâkim olan benzerlik vurgusunun aksine, kavramsal farklılıklara odaklanmayı amaçlamaktadır. Aristoteles’in dostluk kavramı üzerine yapılan yorumlar genellikle iki ana yaklaşım etrafında şekillenmektedir. Birinci yaklaşım, dostluğun tarihsel sürekliliğini ele alarak onu Homeros’tan Fransız Devrimi’ne kadar uzanan bir anlatı içinde konumlandırmaktadır. İkinci yaklaşım ise Derrida ve Agamben gibi düşünürlerin dostluk kavramını etik ve politik sorunlarla ilişkilendirerek yeniden yorumlanmasıdır. Bu çalışma, ilk yaklaşımın öne çıkan düşünürlerini inceleyecek ve onlardan ayrıştığı noktalar üzerinden yeni bir yorum ileri sürmeyi deneyecek. Çalışma, Aristoteles’in dostluk kavramını kardeşlik ve arkadaşlık bağlamında ele almakta ve dostluk ilişkilerinin benzerlikten çok farklılıklar üzerine inşa edildiğini göstermeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik, Eudemos’a Etik, Magna Moralia ve Politika eserlerinden hareketle, dostluk, kardeşlik ve arkadaşlık kavramlarının kuramsal temelleri analiz edilecek ve literatürde göz ardı edildiği düşünülen hususlar belirginleştirilecek. Dostluğun Aristoteles düşüncesinde nasıl dönüştüğü ve toplumsal birliktelikler açısından nasıl bir işleve büründüğü takip edilecek. Çalışmanın temel iddialarından ilki, Aristoteles’in dostluk anlayışının, kardeşlik ve arkadaşlık ilişkileri ile özdeş olmadığıdır. Aristoteles düşüncesinde kardeşlik, doğal ve biyolojik bir birlikteliğe dayanırken; arkadaşlık, sosyal, kültürel ve ekonomik ortaklıklar temelinde şekillenir. Dostluk ise bu iki ilişkiden ayrılarak, erdeme dayanan ve ortak iyiyi amaçlayan bir ilişkidir. Bu anlamıyla Aristoteles’in dostluk kavramı, bireysel ve kamusal alan arasındaki ilişkilerin nasıl düzenlenmesi gerektiğine dair önemli bir teorik çerçeve sunmaktadır. Çalışmanın ikinci önemli iddiası, Aristoteles’in dostluğu, politik düzenin ve adaletin bir bileşeni olarak ele almasıdır. Dostluk, yalnızca bireyler arasında kurulan özel bir ilişki değil, aynı zamanda poliste (şehir devleti) toplumsal birliği ve adaleti sağlayan bir ilkedir. Aristoteles, dostluğu yalnızca bireylerin iyi yaşamını mümkün kılan bir araç olarak değil, aynı zamanda adil ve erdemli bir yönetimin temel ilkesi olarak değerlendirir. Özellikle, yurttaşlar arasındaki dostluğun yalnızca benzerler arasında değil, farklı olanları da kapsayacak şekilde kurulması bunun önemli göstergesidir. Bu bağlamda, Aristoteles düşüncesinde dostluk, politik birlikteliğin ve toplumsal düzenin sürekliliğini sağlamada merkezi bir rol oynar. Çalışmada üçüncü iddiası ise Aristoteles okumalarında dostluğun kardeşlik ve arkadaşlık kavramları ya sadece benzerlikleri ya da sadece farklılıkları üzerinden ele alınmasının onu etik bir kategori olarak sınırlandırdığıdır. Çalışmada kavramlar arasındaki benzerlikler kadar farklılıklar da ele alınacak ve bu yaklaşımın dostluğun politik kategori olarak görülmesine olanak sağladığına işaret edilecek. Bu bağlamda Aristotelesçi dostluk anlayışının, hane, hanenin dışı ve şehir arasındaki ilişkiyi ne açıdan ve nasıl düzenlediği takip edilecektir. Modern toplumlarda dostluk, kişisel ve kamusal alan arasında keskin bir ayrım yaratılarak değerlendirildiğinden, Aristotelesçi çerçeve bu ayrımın nasıl aşabileceği ve erdem temelli bir politik birlikteliğin nasıl inşa edilebileceğini gösterecektir. Sonuç olarak, bu çalışma, Aristoteles’in dostluk kavramının, kardeşlik ve arkadaşlıktan farklılaşarak, bireysel ilişkilerden politik düzene uzanan bir çerçeve sunduğunu ortaya koymaktadır. Dostluk, Aristotelesçi anlamda yalnızca kişisel bir tercih değil, politik ve etik bir zorunluluktur. Bize göre dostluk kavramının modern politik düşünceye katkıları yeniden ele alınmalı ve bireyler arasındaki ilişkilerin ötesinde, toplumsal birlikteliğin temelini oluşturabilecek bir etik-politik ilke olarak değerlendirilmelidir. Zira geçmişte olduğu kadar günümüzde de doğal-özel-kamusal (biyolojik-etik-politik) zeminlere bölüştürülen kardeşlik-arkadaşlık-dostluk ilişkisini yeniden düşünmek yeni imkanlar barındırmaktadır. Çalışmada ortaya koyacağımız üzere söz konusu kavramlar ve ilişkiler arasındaki benzerlikleri saptamak bizi etik, farklılıkları göz önünde bulundurmak ise politik alana dahil edecektir. Etik ve politikayı sentezlemeye çalışan politik tahayyüller için bu yaklaşımın bir öneri sunabileceğine düşünüyoruz.

By comparing Aristotle’s concept of friendship (philia) with that of brotherhood (adelphos) and comradeship (hetairia), this study aims to focus on conceptual differences, as opposed to the emphasis on similarity that dominates the relevant literature. Commentaries on Aristotle's concept of friendship are generally shaped around two main approaches. The first approach addresses the historical continuity of friendship and situates it within a narrative stretching from Homer to the French Revolution. The second approach is the reinterpretation of the concept of friendship by thinkers such as Derrida and Agamben by associating it with ethical and political problems. This study will analyse the prominent thinkers of the first approach and attempt to put forward a new interpretation based on the points of divergence from them. The study examines Aristotle’s concept of friendship in the context of brotherhood and comradeship and aims to show that friendship relations are built on differences rather than similarities. For this purpose, it will investigate the theoretical foundations of the concepts of friendship, brotherhood and comradeship based on Aristotle’s Nicomachean Ethics, Eudemian Ethics, Magna Moralia and Politics, as it aims to clarify the issues that are overlooked in the related literature. It will also trace the ways in which friendship is transformed in Aristotle’s thought and how it takes on a function in terms of social associations. One of the main claims of this study is that Aristotle’s understanding of friendship is not identical with brotherhood and comradeship relations. While brotherhood in Aristotle’s thought is based on a natural and biological union, comradeship is shaped based on social, cultural and economic partnerships. Friendship, on the other hand, is a relationship based on virtue and aiming for the common good. In this sense, Aristotle's concept of friendship provides an important theoretical framework for how the relations between the individual and the public sphere should be organized. The second important claim of the study is that Aristotle treats the concept of friendship as a component of political order and justice. According to him, friendship is not only a private relationship between individuals but also a principle that ensures social unity and justice in the polis (city-state). Thus, he considers friendship not only as a means of enabling the good life of individuals but also as the fundamental principle of a just and virtuous government. In particular, it is an important indicator that the friendship between citizens is established not only among those who are similar but also among those who are different. In this context, friendship plays a central role in Aristotle's thought in ensuring the continuity of political unity and social order. The third claim of the study is that in readings of Aristotle, the treatment of friendship in terms of either similarities or differences between the concepts of brotherhood and comradeship limits it as an ethical category. This study will discuss the differences as well as the similarities between these concepts, and it will point out that this approach enables friendship to be regarded as a political category. In this context, it will trace how and in what ways the Aristotelian understanding of friendship regulates the relationship between the household, outside of the household and the city. Since friendship in modern societies is evaluated by creating a sharp distinction between the private and public spheres, the Aristotelian framework will show how this distinction can be overcome and how a virtue-based political association can be built. In conclusion, this study reveals that Aristotle's concept of friendship, distinct from brotherhood and comradeship, offers a framework that extends from individual relations to political order. Friendship, in the Aristotelian sense, is not only a personal choice but also a political and ethical obligation. This study argues that the contributions of the concept of friendship to modern political thought should be reconsidered and evaluated as an ethicalpolitical principle that can form the basis of social coexistence beyond the relations between individuals. Rethinking the relationship of brotherhood-comradeship-friendship, which is divided into natural-private-public (biological-ethical-political) grounds today as well as in the past, contains new possibilities. As this study aims to demonstrate, identifying the similarities between these concepts and relations will bring us into the field of ethics, while taking into account the differences will bring us into the field of politics. This approach may be able to provide political imaginations seeking to synthesize ethics and politics.