Zeylâ’da Osmanlı Dönemi Türbe Mimarisi Üzerine Gözlemler

Abstract

Somali’nin kuzeydoğu ucunda iskele şehri olan Zeylâ, XVI. yüzyıl ile XX. yüzyılın ilk yarısına kadar çeşitli kesintilerle de olsa Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Osmanlının bu süreç içerisinde yaptığı mimari eserler XIX. yüzyıl gravürlerinden takip edilebilmektedir. Bu eserlerden günümüze, deforme olmuş ve neredeyse temellerine kadar yıkılmış bazı kalıntılar ulaşabilmiştir. Yapılan eserlerin arşiv kayıtları henüz tespit edilememekle birlikte, mimari üslûp ve etkileşimler bu şehirde Osmanlı varlığına delil oluşturmaktadır. Bu eserlerden Şeyh İbrahim Türbesi’nin yapım tarihi kesin olmamakla birlikte XIV. yüzyılın ortalarında yapıldığı ileri sürülmektedir. Muhtemelen kabir şeklinde inşa edilen yapı, sonradan türbe haline dönüştürülmüştür. Richard Burton burada, 1155/1741-42 tarihli bir kitabeden bahsetmektedir. Kitabenin asıl (inşâ) mı, onarım mı veya devşirme mi olup olmadığı bilinmemektedir. Yine Burton şehirdeki Türk minaresinden bahsetmektedir ki bu durum, gravürlerden de anlaşılmaktadır. Gravürlerde görülen ve türbeyi andıran yapılarda, yerel mimariye referans olacak dendanlar yoktur. Birçok sebepten dolayı Osmanlı devletinin 1517’de şehirde gösterdiği aktif mimari etkinin bu kabrin türbe haline getirildiğine referans verdiği düşünülmektedir. Yemen ve Mekke’de XVI. yüzyılda gelişmeye başlayan Osmanlı mimari örneklerinin bu türbenin inşasını etkilemiş olması büyük bir ihtimalle mümkündür. XIX. yüzyılın ikinci yarısında yine türbenin Osmanlı devletinin katkılarıyla onarıldığı tahmin edilmektedir. Bu araştırmada orijinalde bir Osmanlı eseri olduğunu düşündüğümüz Zeylâ’da bulunan Şeyh İbrahim Türbesi ve kime ait olduğu şimdilik belli olmayan anonim iki türbe üzerine bazı düşünceler değerlendirilecektir.

A port city on the northeast corner of Somalia, the city of Zeila remained under ottoman rule, despite few interruptions, from XVI. century to the first half of XX. century. The various architectural works build by the ottomans can be seen on the XIX. century engravings. From these works only a few deformed and deteriorated ruins have reached us today. The archival records of these architectural works have yet to be identified, but the architectural style and interactions stand as significant proof of Ottoman presence in the city. One of these works, the Mausoleum of Sheikh İbrahim, while the exact construction date is not known, is believed to have been built sometime in the middle of XIV. century. Probably initially built as a tomb, it was later on converted into a Mausoleum. Richard Burton mentions an inscription here, dated 1155/1741-42. It is not certain whether this inscription was original or made during renovations, or is a scavenged material or not. Burton also mentions a Turkish minaret in city, this can also be inferred from the engravings. The mausoleum-like buildings seen on the engravings lacks the dents which could be used as a reference to local architecture. For various reasons, it is believed that the active architectural effect Ottoman State had on the city in 1517 can somehow be considered as a reference for the conversion of this tomb into a mausoleum. It is highly likely that the ottoman architectural works which began to develop in Yemen and Mecca in XVI. century influenced the construction of this mausoleum. It Is estimated that the mausoleum was renovated again in the first half of XIX. century with Ottoman State as the benefactor. This study will evaluate opinions on Mausoleum of Sheikh Ibrahim, which we believe to be originally an Ottoman work, and to other mausoleums in Zeila.