Osmanlı Döneminde Arnavut Asıllı Müelliflerin Kur'ân İlimleri ve Tefsir Alanındaki Çalışmaları

Abstract

Müslümanlar Arnavutluk topraklarına yaklaşık 14’üncü yüzyılda girmişlerdir. Bu tarihlerden sonra Arnavutluk’ta İslam dinini benimseyenlerin sayısı artmış, Osmanlı Devletinin burada idareyi almasından sonra bu topraklardan çok sayıda devlet adamı ve alim yetişmiştir. Ancak Arnavutluk’tan yetişen ilim insanlarının ilim tarihine ne gibi katkılar yaptıkları yeteri kadar işlenmemiştir. Dolayısıyla bu çalışma Osmanlı döneminde yetişen Arnavut kökenli ilim insanlarının ortaya koyduğu tefsir ilmi alanına yaptıkları katkıları ele alır. Çünkü bölgeden yetişen devlet adamlarına dair önemli çalışmalar bulunmasına rağmen İslami ilimler sahasında sunulan eserlerle ilgili çalışmalar son derece azdır. Araştırmamız farklı ülkelerdeki kütüphane ve arşivlerden tespit ettiğimiz tefsir çalışmalarını muhteva, diğer tefsir eserleri ile ilişkileri, yazım dili ve sosyal siyasal yansımaları açısından analiz etmeyi amaçlar. Elde ettiğimiz bulgular müelliflerin eserlerini kaleme alırken ağırlıklı olarak klasik ve modern tefsir yazımı ekollerinden herhangi birini takip ettiğini göstermektedir. Müfessirler arasında devlet kademesinde önemli görevler almış vezirler de bulunmaktadır. Ayrıca tefsirlerin sadece medreselerde değil cami ve tekkelerde de yaygın olarak olarak okunduğu anlaşılmaktadır. Ortaya çıkan bu tablonun Osmanlı dönemi ilmi çalışmaların göz ardı edildiği Arnavut milli tarih yazımındaki hakim bakış açısına da katkı sağlaması beklenmektedir.

Muslims entered the territory of Albania at about the 14th century. After these dates, the number of people who adopted Islam in Albania increased, and after the Ottoman Empire took over the administration, many statesmen and scholars came from these lands. However, what kind of contributions these people who grew up in Albania made to the history of science have not been studied sufficiently. Therefore, this study deals with the contributions made by the people of Albanian origin who grew up in the Ottoman period in the field of Tafsir. Although there are important studies about the statesmen who borned and grew up in the region, the studies on the works presented in the field of Islamic sciences are very few. Our research aims to analyze the tafsir studies we have handled from libraries and archives in different countries in terms of content, relations with other tafsir works, writing language and social political reflections. Our findings show that while the authors wrote their works, they mostly followed any of the classical and modern tafsir writing schools. There are also viziers who took important positions at the state level among the counselors. It is also understood that tafsirs were widely read not only in madrasas but also in mosques and tekke (lodges). This emerging painting is expected to contribute to the dominant perspective in Albanian national historiography, in which the scientific studies of the Ottoman period were ignored.