Modern Haritacılık Bilgisinin Osmanlı'ya Transferi (1776-1922)

Abstract

Bu tezde Osmanlı haritacılığının 1776-1922 yılları arasındaki dönüşümü incelenmiştir. Avrupa’da 17. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanan ölçekli haritaların 18. yüzyılın sonundan itibaren Osmanlı’ya gelişi ele alınarak, teknik bilginin nasıl transfer edildiği, hangi kurumlarda gerçekleştiği, sürecin nasıl işlediği, Osmanlı mühendislerinin arazi ölçümü yaparak orijinal harita üretimine ne zaman ve nasıl başladıkları soruları cevaplanmaya çalışılmıştır. Çalışmaya Avrupa’da haritaların modernleşmesi ile başlanmış; Ortaçağ’dan modern döneme Avrupa’da haritacılığın evrimi ikincil kaynaklar üzerinden ele alınmıştır. Modern harita teknik bilgisinin Osmanlı’ya transferi iki şekilde gerçekleşmiştir: Birincisi yabancı devletlerin çeşitli sebeplerle Osmanlı topraklarına yolladıkları haritacıların ürettiği haritalar ile; ikincisi ise Osmanlı askerî kurumlarında haritacılık dersleri ile başlayan harita üretimi ile vuku bulmuştur. Teknik bilginin adaptasyonu uzun bir zaman almış, Osmanlı mühendislerinin kendi nirengi sistemlerini kurarak ürettiği ilk haritalar 1909 yılında yapılmıştır. Tezin ikinci ve üçüncü bölümleri bu süreci ele almış, başta Osmanlı arşivleri olmak üzere çeşitli arşiv ve koleksiyonlar taranarak Osmanlı haritacılığının modernleşme sürecinin izleri takip edilmiştir.Bu çalışma bir haritacılık tarihi anlatısı olmakla birlikte, Osmanlı modernleşmesinin haritalar üzerinden yeniden değerlendirilmesine de olanak sağlamaktadır.

This thesis examines the transformation of Ottoman cartography between 1776-1922. By considering the arrival of the scale maps in the Ottoman Empire since the end of the 18th century, which began to be used in Europe since the 17th century, the questions of how the technical knowledge was transferred, in which institutions it took place, how the process worked, when and how the Ottoman engineers began the production of original maps by surveying the terrain are tried to be answered. The study begins with the modernization of maps in Europe and the evolution of cartography in Europe from the Middle Ages to the modern period has been discussed through secondary sources. The transfer of modern map technical knowledge to the Ottoman Empire took place in two ways: first with the maps produced by cartographers sent by foreign states to the Ottoman lands for various reasons; second with the production of maps started with cartography courses in Ottoman military institutions. Adaptation of technical knowledge took a long time, the first maps produced by Ottoman engineers by installing their own triangulation systems were made in 1909. The second and third sections of the thesis cover this process, and various archives and collections, mainly Ottoman archives, have been scanned and traces of the modernization process of Ottoman cartography have been followed.Although this work is a historical narrative of cartography, it also allows the re-evaluation of Ottoman modernization through maps.