Topkapı Sarayı Haremindeki Valide ve İkballer Taşlıklarının Yapısal ve Dekoratif Dönüşümlerinin İncelenmesi

Abstract

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden sonra ilk olarak Eski Sarayı, 15. yüzyıl sonlarında ise Bizans akropolünün bulunduğu yerde, Marmara Denizi, Boğaziçi ve Haliç arasında kalan bölgede Topkapı Sarayı’nı inşa ettirmiştir. Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı’nın resmi saray statüsünü kazanmasına kadar geçen yaklaşık dört yüzyılda yirmi dört farklı padişaha ev sahipliği yapmıştır. Padişahın ve saray halkının ikametgahı olarak kullanılan Topkapı Sarayı, Birun, Enderun, Harem bölümlerinden oluşmaktadır. Harem, Saray’ın Haliç cephesinde ikinci ve üçüncü avlu sınırları arasında konumlanmaktadır. Harem, Padişahın ve ailesinin yaşadığı bölüm olmanın yanı sıra Valide Sultan, Cariyeler, İkballer, Hasekiler, Ustalar, Kalfalar, Karaağalar gibi sınıfların yaşadığı sosyokültürel bir oluşumdur. Yüzyıllar içerisinde padişahların değişmesi ve değişen padişahlarla birlikte değişen Harem halkı ve hiyerarşisi, Saray’ın mimarisinde de etkisini göstermiştir. Bunun yanı sıra deprem ve yangınlar gibi afetler de Saray’ın mimarisini etkilemiştir. Tüm bunların sonucunda yapılan onarımlar, zorunlu imar faaliyetleri, çeşitli mekân ilaveleri, mekân bölmeleri ve mekân kayıpları haremdeki mekanların yapısal ve dekoratif açıdan değişmesine ve dönüşmesine sebep olmuştur. Harem’in tarihsel süreçte gizli tutulması, mekanların kullanım amaçlarını ve anılan dönüşümleri tespit etmeyi zorlaştırmıştır. Mekanların yapısal dönüşümlerinin aydınlatılması amacıyla Harem’in Valide Sultan Taşlığı, İkballer (Gözdeler) Taşlığı ve bunların çevresindeki yapıların yapısal dönüşümleri incelenmiştir. Çeşitli yazılı ve görsel (fotoğraf, gravür, vb.) kaynakların oluşturduğu çalışmanın belleği şematik planlarla desteklenerek sunulmuştur.

After the conquest of Istanbul, Fatih Sultan Mehmet had the Old Palace built first, and then the Topkapi Palace at the end of the 15th century, in the area between the Sea of Marmara, the Bosphorus and the Golden Horn, where the Byzantine acropolis was located. Topkapı Palace hosted twenty-four different sultans in the last four centuries until Dolmabahçe Palace gained the official palace status. Topkapı Palace, which was used as the residence of the sultan and the people of the palace, consists of Birun, Enderun and Harem sections. The Harem is located on the Golden Horn front of the Palace, between the borders of the second and third courtyards. In addition to being the part of the Sultan and his family, the Harem is a socio-cultural formation where classes such as Valide Sultan, Concubines, Ikbals, Hasekis, Ustalar, Kalfalar, Karaağalar lived. The change of sultans over the centuries and the changing of the Harem people and hierarchy with the changing sultans showed their effect on the architecture of the Palace. In addition, natural disasters such as earthquakes and fires also affected the architecture of the Palace. As a result of all these, repairs, compulsory zoning activities, various space additions, space divisions and space losses have caused the spaces in the harem to change and transform in terms of structural and decorative. The fact that the Harem was kept secret and closed to the outside in the historical process made it difficult to determine the purpose of use of the spaces and the aforementioned transformations. In order to illuminate the structural transformations of the spaces, the courts of Valide Sultan and Ikbals in Harem and the structures around them were examined. The memory of this work, which consists of various written and visual (photographs, engravings, miniatures, etc.) sources, is presented by supporting schematic plans.