Tezhip Sanatında Türkmen Dönemi

Abstract

XIV. yy. ın ilk yarısında, ilk önce Van Gölü civarında yerleşmiş bir Türk topluluğu olarak ortaya çıkan Karakoyunlular, daha sonra Horasan hariç bütün İran’a hakim olan bir Türkmen İmparatorluğunun temellerini atmışlardır. Doğu Anadolu’da yerleşmiş bir Türk topluluğu olan Akkoyunlular ise 1340 yılından itibaren Türk tarihinde yerlerini almışlardır. Karakoyun egemenliğine son vermiş, onları da Safevîler tarih sahnesinden silmişlerdir. Bu Türkmen devletleri yaklaşık XIV. yy ın ikinci yarısından XVI. yy ın ilk yarısına kadar İran, Irak, Azerbaycan ve Türkiye’nin doğusunda hâkimiyetlerini sürdürmüşlerdir. Karakoyunlu ve Akkoyunlu hükümdarları, kültür ve sanat hayatını desteklemiş, kitap sanatları alanında da önemli girişimlerde bulunmuşlardır. Karakoyun Sultanı Cihan Şah ve oğlu Pîr Budak döneminde Bağdat ve Şiraz’da son derece nitelikli eserler hazırlanmıştır. Karakoyun mirasını devralan Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan’ın iki oğlundan Halil Şiraz’da, Yakup da Tebriz’de kitap sanatının hamileri olmuşlardır. XV. yy. da hükümdarların bilim ve sanatı himaye fikri büyük önem kazanmıştır. Saray, sanatın en önemli ve büyük alıcısı olmuştur. Sanatkârlar kimi zaman kendi, kimi zamanda yöneticilerin istekleriyle farklı bölgelerdeki sanat hamileri için çalışmak üzere göç etmişlerdir. Üslup ve teknikler, sanatkârlar tarafından farklı coğrafyalara taşınmış ve böylece yeni ekoller oluşmuştur. Türkmen üslubu da böyle bir sürecin sonucunda meydana gelmiştir. “Tezhip Sanatında Türkmen Dönemi” isimli bu çalışma, Karakoyun ve Akkoyun Türkmen Devletlerinde hazırlanmış ve bugün Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Türk ve İslâm Eserleri Müzesi ve Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan el yazması eserleri kapsamaktadır. Katalog bölümünde istinsah tarihine göre incelenen eserlerle, Türkmen Dönemi tezhibi hakkında fikir yürütülebilmesi amaçlanmıştır.

Qara Qoyunlu, also called the Black Sheep Turcomans emerged as a Turkish community and first settled around the Lake Van in the first half of the 14th century, then laid the foundations of a Turcoman Empire ruling over the entire Iran except Khorasan. Aq Qoyunlu also called the White Sheep Turcomans which was a Turkish community that had been settled in the eastern Anatolia has claimed their place in the Turkic history beginning from the year of 1340. They put an end to the sovereignty of Qara Qoyunlu and wiped Safavids off the map of history. These Turcoman states maintained their sovereignty in Iran, Iraq, Azerbaijan and east of Turkey between the second half of the 14th century and the first half of the 16th century. Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu sultans supported cultural and artistic life and made significant initiatives in the book arts, too. Highly qualified works were prepared and issued in Baghdat and Shiraz during the era of Qara Qoyunlu Sultan Jahān Shāh and his son Pîr Budak. Sultan Khalil, one of two sons of Aq Qoyunlu Sultan Uzun Hassan who inherited the Qara Qoyunlu, had been the protector of books art in Shiraz and the other son and younger brother Ya'qub was either the protector of the same art in Tabriz. The idea of rulers to patronage the science and arts during 15th century, gained great importance. The palace had been the most important and the biggest buyer of arts. Craftsmen emigrated sometimes on their own desires as well as requests of some rulers in order to serve to the protectors of the arts at that era. Styles and techniques were moved to different places by craftsmen and thus, new ecoles were formed. Turcoman style was also occurred as a result of such process. This study named "Turcoman Period in the Art of Illumination" consists of manuscripts from Topkapi Palace Museum Library, Turkish and Islamic Arts Museum and Suleymaniye Library that had been prepared in the Qara Qoyunlu and Aq Qoyunlu Turcoman States. It was aimed to conduct an idea on the illumination style of Turcoman Period by the aid of these works examined and investigated according to the copy dates in the department of the catalogue.