Vakıf Araştırmaları Açısından Vakıf Hazine (Atik) Defterleri ve Önemi

Abstract

Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivi vakıfların ana belgesi konumunda olan vakfiyeler başta olmak üzere bünyesinde sair vakıf belgelerini barındıran en önemli arşivlerden birisidir. Arşivde vakfiye defterleri haricinde vakıflarla ilgili muameleler, yapılan iş ve işlemlere ait çok sayıda defter/belge bulunmaktadır. Kısaca bu fonlara değinecek olursak; vakfiye, hazine (atik) defterleri, hurufat defterleri, şahsiyet defterleri, muhasebe, berat, hüccet, hülasa, tescil defterleri gibi ana fonlar ve bu fonlara ait alt bölümlerden oluşmaktadır. Bu fonların en önemlilerinden birisi de hazine (atik) defterlerdir. Hazine Defterleri olarak adlandırılan bu defter serilerinde, vakıf hayrat eserlerde görev yapan kişilerin adları, atanma sebepleri, ölüm veya başka bir sebeple görevden ayrılış nedenleri ve atama prosedürü detaylı olarak verilmektedir. Özellikle büyük vakıflara ait çok sayıda hayrat eserlerde görev yapan hizmetliler, “hayrat” veya “görevler” alt başlıklarında verilmektedir. İktisadî tarih çalışmaları açısından oldukça önemli veriler içermesine karşılık defterlerin siyakat yazı ile yazılmasından dolayı akademisyenler ve araştırmacılar tarafından yeterli ilginin gösterilmediğini düşündüğümüz hazîne defterlerinin tanıtılması, metodolojisinin aktarılması büyük önem taşımaktadır. Çalışmamızda Vakıf Kayıtlar Arşivi’nde bulunan Hazîne Defterleri örnekleriyle tanıtılmaya çalışılacaktır.

Foundation Records Archive under Directorate General of Foundations, is the most significant archive that includes waqfiya and other waqf records. Besides waqfiyas, there are a lot of registry and documents of transactions, works and issues about waqfs. In brief, these registry documents includes sections of treasury (atik), hurufat, şahsiyet (personage), muhasebe (accounting), berat, hüccet, hülasa, tescil registries and their sub-sections. Treasury (atik) register is one of the most important of these registry documents. In these register collections, called treasury registers, there is detailed information about the names of staff in these pious deeds, the reasons for and procedures of appointment and dismissal due to death or another reason. Especially, the staff in many pious deeds belonging to the grand waqfs are listed under the sub-titles of “pious deeds” or “duties/works”. Studies on treasury registers and the transfer of its methodology are of great importance. We think, however, that the academicians and researchers are not interested enough due to the fact that the registers are written in siyakat calligraphy although they include quite significant information in terms of economic history. In our study, treasury registers which are available in the Foundation Registry Archive will be introduced.