Kastamonu’da Üç Tarihî Külhan Kazanı

Abstract

Bu çalışmada, Kastamonu il merkezinde bulunan üç tarihî hamama ait külhan kazanı tanıtılıp değerlendirilecektir. Bunlar İsmail Bey (Kurşunlu) Han’da sergilenen Kastamonu Vakıf Hamamı külhan kazanı, Kastamonu Pembe (Balkapanı) Han’da sergilenen Kastamonu Dede Sultan Hamamı külhan kazanı ve Kastamonu Münire Medresesi avlusunun kuzeydoğu köşesinde sergilenen Tosya Tekke Hamamı külhan kazanıdır. Kısmen tahrip olmakla birlikte kazanlar, orijinal görünümlerini büyük ölçüde korumaktadır. Türk devrinde hemen her dönem güçlü bir siyasal sosyal ve ekonomik yapı sergileyen Kastamonu’nun zengin bir mimarî kültüre ve önemli anıtlara sahip olduğu bilinmektedir. Tarihî yapılarıyla paralel olarak şehrin geleneksel el sanatları bakımından da son derece iyi gelişmiş olduğu görülmektedir. Bu sanatlar içerisinde bakırcılığın iyi bir konumda olduğu söylenebilir. Dikkat çekici ölçülerdeki kazanlar, bu işçiliğin başarılı bir yansımasıdır. Sanat Tarihi literatüründe külhan kazanlarını konu olan monografik bir araştırma bulunmamaktadır. Üç külhan kazanı ile sınırlı çalışmamız bu bağlamda bir başlangıç aşamasında görülebilir. İncelediğimiz külhan kazanlarının en eskisi Çobanoğulları dönemine (1273-1274 dolayı) kadar inmektedir. Ülkemizde Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Erken Osmanlı dönemine ait olduğu kesin olarak bilinen madenî eserlerin sayısının azlığı dikkate alınırsa, 1273-1274 civarında inşa edilen bir hamamda bulunan ve ilk inşadan kaldığı yönünde fikir veren külhan kazanının günümüze ulaşması son derece önemlidir. İlki gibi üzerlerinde kitabe bulunmayan diğer iki örneğin 1637 ve 1766-1767 yıllarına ait Osmanlı hamamlarında yer almalarına bakılarak Osmanlı eserleri olduğu anlaşılmaktadır. Çeşitli tarihî belgeler, Kastamonu’nun Osmanlı devrinde önemli bir kazancılık ve bakırcılık merkezi olduğunu işaret etmektedir. Külhan kazanlarının, Anadolu’nun çeşitli vilayetlerine ve Anadolu dışına bakırdan mamul çeşitli kap-kacak ve alet-edevat ihraç eden Kastamonulu zanaatkârların elinden çıkmış olabileceğini düşünmekteyiz. Yakın zamanlara kadar her iki alanda da şehirde canlı bir üretimin olduğu bilinmektedir.

In this study, three different historical bath boilers found in Kastamonu province are evaluated. These are the boilers of Kastamonu Foundation Bath exhibited in Ismail Bey (Kurşunlu) Caravanserai, Kastamonu Dede Sultan Bath exhibited in Kastamonu Pembe (Balkapanı) Caravanserai and of Tosya Tekke Bath exhibited in the north-east corner of Kastamonu Münire Madrasah. Although they are partly damaged, the boilers keep their original appearances to a large extent. It is known that the city of Kastamonu, displaying powerful political, social and economical structure in almost all periods of Turkish era, has a prosperous culture and significant architectural monuments. Along with historical buildings, it seems that the city is in a fine position in terms of traditional handicrafts. It might be said that coppersmith has a distinguished position among these handicrafts. These enormous bath boilers reflect products of this excellent craftsmanship. In the literature of art history there is not any particular research about the bath boilers. This study which is limited to three boilers, may be seen as an initial work in this context. The oldest of these boilers dates back to the period of Çobanoğulları Principality (1272-74). It is really important that the boiler which is found in a bath built around the years 1272-1274, has survived up to the present time when we consider the scarcity of metalworks that are certainly dating from Seljukid, Principalities and Early Ottoman periods in our country. It is also thought that this boiler is the one that was originally placed and used when the bath was first built. The other boilers do not have any inscriptions like the first one and it is thought that they are Ottoman works dating from 1637 and 1766-67. A variety of historical documents indicate that Kastamonu was an essential center of the coppersmith and the boiler making in Ottoman period. We think that these boilers were works of craftsmen from Kastamonu who exported various utensils and instruments made from copper to inside and outside of Anatolia. It is known that there has been a vivid manufacturing of coppersmith and boiler making in the city in recent years.