Üsküdar’ın Vakıf Kültür Mirası ve Korunması İçin Öneriler

Abstract

Üsküdar antik döneme kadar uzanan tarihiyle İstanbul’un Anadolu yakasının önemli bir yerleşmesidir. Bizans çağında küçük bir yerleşim yeri olan Üsküdar, Osmanlı döneminde İstanbul’un üç yönetim merkezinden biri olmuş; Hac yolculuğuna başlayan kervanların ve doğuya sefere çıkan ordunun ilk durağı olarak önemi artmıştır. İstanbul’un Anadolu ile bağlantısını sağlayan iskele civarında ve kervan yolu üzerinde, sultanlar ve üst düzey yöneticiler tarafından 15. -19. yüzyıllar arasında kurulan vakıflarla Üsküdar imar edilmiştir. Üsküdar’ın vakıf kökenli kültür mirası mimari anıtlarla sınırlı değildir. Karacaahmet Mezarlığı, ulu selvi ağaçları, çeşme, sebil ve mescitleriyle Üsküdar’ın en büyük kabristanıdır. Halkın kutsal saydığı bu alan veli türbeleri ve tarihi sofalarıyla adak ve ziyaret yeri olmuştur. Sultan vakıflarına bağlı Büyük ve Küçük Çamlıca tepeleriyle Validebağ gibi korular mesire yeri olmuş; mescit, namazgâh, çeşme, sebil, kuyu, vb. yapılarla Üsküdar’ın ücra köşeleri de şenlendirilmiştir. Üsküdar’ın günümüze ulaşan tarihi anıtlarının çoğu vakıf kökenlidir. Üsküdar tarihinin önemli bir bileşeni olan vakıf kültür mirası daha iyi bakılmayı ve yönetilmeyi hak etmektedir; bu değerler ayrıntılı olarak ele alınmalı, taşıdıkları ulusal ve evrensel öneme koşut olarak korunmaları ve sürdürülebilmeleri yönünde çaba gösterilmelidir. Vakıf kültür varlıklarının tarihi niteliklerine uygun bir biçimde kullanılması, tarihi kent peyzajı bütününde, temel çevresel öğeleriyle birlikte korunmaları önemlidir. Bu çalışmada Üsküdar’ın kültürel mirasını temsil eden, kentin gelişimine yön veren vakıf mimari eserlerin yapıldıkları dönemden itibaren geçirdikleri değişimler irdelenerek, günümüzdeki durumları ve özgünlükleri değerlendirilmiştir. Çalışmanın, Üsküdar’ın vakıf kökenli kültür mirasının kapsam ve anlamının tam ve doğru olarak tanınmasına ve korunmasına katkıda bulunması hedeflenmektedir.

With its position across the Historic Peninsul, Üsküdar is an integral part of Cultural Landscape Site of Istanbul. During the Byzantine period, it was a small settlement with commercial and religious buildings. Starting with the fifteenth century, Üsküdar was developed by the Ottomans. During the Ottoman period, Üsküdar’s commercial importance continued; caravans travelling to the East commenced their trip from Üsküdar. Its prominent monumental buildings which are part of Istanbul’s silhouette were constructed between the 15th and 19th centuries. In Ottoman society, there were benelovent people who donated their moneynad property for the welfare of the society. These individuals founded schools, libraries, religious and social buildings and donated property the revenues of which were used for the maintenance and management of these buildings. Üsküdar has a rich collection of waqf buildings. Today, these buildings are administered by the General Directorate of Pious Foundations. Waqf buildings have played important social, economic and cultural role in the development of urban life in Üsküdar. The donators vary from ordinary citizens to the sultans and members of the imperial family. The kind of waqf buildings varies from fountains which offered water to the passersby, to monumental mosques; madrasas, libraries, primary schools, public kitchens, dervish lodges and hospitals. The prominent waqf establishments in Üsküdar started with the Rum Mehmed Paşa Complex in 1470 and continued with Mihrimah Sultan, Kösem Sultan, Ahmediye, Yeni Valide, Ayazma, and Selimiye architectural complexes in the following centuries. In 1924, just after the establishment of the Turkish Republic, all waqf buildings in Üsküdar were surveyed and their condition and locations were recorded. Since 1924, several of the buildings on this list have been lost due to construction of new roads or neglect. Several have lost their historic value because of bad restorations. Studying and documenting these monuments is important as the first step in planning for the protection of the cultural heritage of Üsküdar. It was considered important to compare the present situation of the monuments with their situation in 1924, describing the changes which have taken place in the meantime. With the help of field work and archival study, it was possible to find out the extent of changes. Üsküdar incorporates important elements from the long history of the Istanbul. As an important component of of Üsküdar’s cultural heritage, waqf buildings deserve more attention and better management. In this study, waqf buildings and their urban environment, from 15th century to19th century is evaluated. The rich cultural heritage of Uskudar deserves respect; the contribution of the historic ensembles to the historic landscape should be carefully protected. Detailed studies will provide a better appreciation of their national and universal value.This study aims to contribute to a better understanding of the heritage values and protection of cultural heritage by assigning the monuments proper new uses.