Sıbyan mekteplerinin mimarisi: Abdullah Paşa sıbyan mektebi örneği

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Selçuklular ile diğer İslam ülkelerinden devraldığı, başlangıçta sadece erkek çocuklara dini eğitim ve Kuran öğretmeyi hedefleyen sıbyan mektepleri günümüzdeki ilköğretime karşılık gelen eğitim kurumlarıdır. Süreç içerisinde yapısı ve öğrencisi değişen bu okullar örgün eğitimin ilk basamağını oluşturmaktadır. Genellikle büyük kentlerde padişah ve ailesi, devletin üst kademesinde yer alan kişiler ile ilim ve maddî güç sahibi hayırseverler tarafından yaptırılan bu okulların yapım sonrası bakım, onarım, personel ve eğitim giderleri için banisinin gelir vakfettiği bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Dönemi’nde ilköğretim düzeyinde eğitim veren sıbyan mekteplerinin tarihsel süreçte gelişimini ve mekânsal yapısı irdelemek ve Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi örneğinde sıbyan mekteplerinin mimarisini tartışmaktır. Bu kapsamda sıbyan mektepleri yerleşim düzeni ve konum, mimari tasarım ilkeleri (plan şeması, kat adedi), cephe düzeni, yapım tekniği ve malzeme ile bezemeler açısından irdelenmiş ve Abdullah Paşa Sıbyan Mektebi örneklenmiştir.

Sıbyan mektebs which the Ottoman State taken over from Seljuks and other Islamic States are equal to primary schools of the contemporary education system. They gave religious education and taught reciting Quran to only male children. These schools were the first step of formal education, the structure and students of which changed in parallel to the historical progresses. They were built especially in big cities by noble statesmen and rich and wise philanthropists. Their maintenance costs, and staff salaries are paid by charitable foundations. The aim of this study is to examine historical development and spatial structure of these sıbyan mektebs which gave education at primary school level and discuss the architecture of these schools in the frame of the example of Abdullah Pasha Sıbyan Mekteb. In this respect, location and settlement pattern, architectural design principles (plan scheme and floor plan), facade layouts, construction technique, materials and ornaments are searched and Abdullah Pasha Sıbyan Mekteb is exemplified.