Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Aleniyet İlkesine İlişkin 28 inci Maddesi ile Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla veya Başka Yerde Duruşma İcrasına İlişkin 149 uncu Maddesinde 7251 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikler Hakkında Bazı Düşünceler

Abstract

Bilindiği gibi, 22 Temmuz 2020 kabul tarihli 7251 sayılı Kanun, Hukuk Muhakemeleri Kanununda birçok değişiklik yapmıştır. Bu değişikliklerden bazıları yargılamaya hakim ilkelere ilişkin olup, özel bir önem taşımaktadır. Nitekim, HMK’nın aleniyet ilkesine ilişkin 28.maddesinde yapılan değişiklikle duruşmaların aleni olarak yapılması kuralına, genel ahlakın veya kamu güvenliğinin korunması yanında “yargılama ile ilgili kişilerin korunmaya değer üstün bir menfaatinin” (hakkının) korunması için de bir istisna getirilmiş ve yargılamanın istisnaen bu durumda da gizli olarak yapılmasına imkan verilmiştir. Burada kullanılmış olan “ilgili kişi” terimi, davanın taraflarını olduğu kadar, akdi ve kanuni temsilci, tanık, bilirkişi, fer’i müdahil gibi sıfatlarla yargılamaya katılanları da kapsamaktadır. Oysa HMK’nın 28. maddesinin değişiklikten önceki düzenlemesinde, sadece tarafların yargılamanın gizli olarak yapılması talebinde bulunabilecekleri; taraflardan başka kimselerin gizli yargılama yapılması talebinde bulunamayacakları sonucuna varılmaktaydı. Ama yargılamanın tarafı olmamakla birlikte “yargılama ile ilgili (üçüncü) kişilerin” de, yargılamanın gizli yapılmasında hukuki menfaatleri olabilir. Bu değişiklikle HMK’nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk hukukçuları için her zaman ilgi kaynağı olan İsviçre Medeni Usul Kanunu ile uyumlaştırılması sağlanmak istenmiştir. 7251 sayılı Kanun ile HMK’da yapılan ikinci önemli değişiklik, çeşitli yönleriyle birçok ilkeyi ilgilendiren bir değişikliktir ve HMK’nın “Ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla veya başka yerde duruşma icrası”na ilişkin 149.maddesinde yapılmıştır. Eski hükümle kıyaslandığında dikkati çeken ilk fark, ses ve görüntü nakli yoluyla duruşma icrasının gerçekleşebilmesi için artık davanın her iki tarafının da (birlikte) rızasının aranmayacak olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, yeni düzenlemede taraflardan sadece birinin talebi bu imkandan yararlanmak için yeterli sayılacak ve bu talep üzerine, talep eden tarafın ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulunduğu yerden duruşmaya katılmasına ve usul işlemleri yapabilmesine karar verilmesi mümkün olabilecektir. Ama, HMK m.149’daki imkanın işletilebilmesi için, taraflardan sadece birinin talepte bulunması yeterli değildir; talep üzerine bu kararı mutlaka hâkim verecektir. HMK m.149’un 2.fıkrasına göre, mahkeme; tanıkların, bilirkişilerin, uzmanların da aynı anda ses ve görüntü nakli yoluyla bulundukları yerden duruşmalara katılmalarına (dinlenilmelerine) izin verebilir. İlk fıkradan farklı olarak, burada, taraflardan birinin bu yönde bir talebi olabileceği gibi, hâkim de re’sen tanıkların, bilirkişilerin, uzmanların ses ve görüntü nakli yoluyla dinlenmelerine karar verebilecektir. Oysa, 2.fıkranın eski metninde hâkimin bu şekilde resen duruşma icrasına karar verme yetkisi bulunmamaktaydı. Pandeminin de etkisiyle süratle yaygınlaşan yeni dijital dönemde medeni usul hukukumuzun başka hangi alanlarında değişiklikler yapılması gerektiğini bize zaman gösterecektir. Konu hakkında Avrupa Birliği’nin de çalışmaları bulunduğu ve bu çalışmaların dikkat ve ilgi ile takip edilmesi gerektiği önemle vurgulanmalıdır.

Act no. 7251 of July 22nd, 2020 amended a number of legal provisions in the Rules of Civil Procedure (RCP). Some of these provisions concern procedural principles and are of special importance. Thus, Art. 28 of RCP relating to the publicity principle has been amended providing an exception to the principle with respect to the protection of “privileges of other persons who have a legitimate interest in the outcome of the proceedings” in addition to the exceptions of public safety and moral values of the public, authorizing the court to conduct proceedings in confidence. In this context, the phrase “other persons who have a legitimate interest” refers to the persons other than parties involved in the proceedings, such as statutory or appointed legal representatives, witnesses, court appointed experts and third parties supporting one of the parties. Before than this amendment in Art. 28, it was generally accepted that only the parties, that is, not the other persons, could request the proceedings to be conducted in confidence. Hence the persons other than the parties (third parties) may also have a legitimate interest to request the proceedings to be conducted in confidence. This particular amendment aims to harmonize the RCP with the European Convention on Human Rights and the Swiss Rules of Civil Procedure, which has always been a source of interest for the Turkish jurists. Another important amendment in RCP which concerns several aspects of procedural principles is in Art. 149(1) dealing with “hearings outside the court building or through transfer of audio and video”. The first difference which may be immediately noticed relates to the fact that a hearing will be from now on possibly held through transfer of audio and video without need for the consent of both parties. As a result of this amendment, the request of one party will be sufficient for the court’s deciding to hear such party at his or her own place through the transfer of audio and video. A mere request of one party is however not sufficient. The court maintains the absolute discretion to allow or not to allow the hearing to be held through transfer of audio and video. According to Art. 149(2) the court may also decide to hear the fact and expert witnesses and court appointed experts, at their own places through the transfer of audio and video. As opposed to Art. 149(1), Art. 149(2) provides that the court may decide to hear the fact and expert witnesses and court appointed experts through the transfer of audio and video, not only at request of one party but also ex officio. The wording of Art. 149(2) before the amendment did not confer the court the discretionary power to conduct hearings through transfer of audio and video ex officio. Considering the expansion of digitalization due to the pandemics, the time will show us what other developments to be observed in other aspects of civil procedure.It must be noted that the interesting work of EU institutions on this matter is worth being carefully considered.