Alanlar Arasında Bir Çeviri Yolculuğu: Tarihçi ve Çevirmen Kimliğiyle Reşat Ekrem Koçu

Abstract

Çeviri tarihi araştırmalarında metinlerden ziyade insani unsurlara, yani çevirmen ve çeviri sürecine katılan toplumsal çevreye odaklanmanın önemi vurgulanmaktadır (Pym, 2014). Bu makalede, Cumhuriyet Dönemi'nin önemli figürlerinden olan Reşat Ekrem Koçu'nun, tarihçi, üretken bir yazar, koleksiyoncu ve daha az bilinen çevirmen kimliğiyle çok yönlü edebi ve çeviri serüveni ele alınmaktadır. İki aşamadan oluşan çalışmanın ilk aşamasında 1930-1950 arası dönemde Koçu’nun özellikle Fransızcadan yaptığı seyahatname çevirileri incelenmektedir. İkincisinde 2023’de Salt Galata’da düzenlenen “Başka Kayda Rastlanmadı: Reşat Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi” sergisi ve sonrası ele alınmaktadır. Bu çalışmada Pierre Bourdieu’nün “yörünge”, “alan”, “habitus” kavramları ile Venuti’nin (1995) “yerlileştirme” ve “yabancılaştırma” kavramlarından yararlanılmıştır. Koçu’nun Erken Cumhuriyet Dönemi'ndeki ulus inşa sürecinde ve 1930’lardan 1950’lere kadar olan değişen siyasi ortamda şekillenen kişisel tarihi analiz edildikten sonra, yazarın dilsel habitusu ve çeviri stratejilerinin sosyo-politik bağlam ve ekonomik gerekliliklerle nasıl örtüştüğü incelenmektedir. Çalışmanın Koçu’nun yarım kalan magnum opus’u olan İstanbul Ansiklopedisi için topladığı metin ve görsellerden oluşan seçki, 2023 yılında düzenlenen sergi kapsamında İngilizceye çevrilerek uluslararası dolaşıma girmiştir. Bu sayede, yazarın üslubu ve kültürel sermayesi, kent hafızasının ve eşsiz bir kültürel mirasın yeni nesillere aktarılmasına katkıda bulunmaktadır. Bu serginin Koçu’nun kültürel üretim alanındaki konumunu 21. yüzyılda meşrulaştırdığı söylenebilir. Bu bağlamda, sergide kullanılan materyallerin kentsel hafızanın korunması ve kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasındaki rolü değerlendirilmekte, ayrıca kültür ve sanat kurumlarının bu süreçteki önemi (Simon, 2019) vurgulanmaktadır.

Research in translation history has emphasized the importance of focusing on human elements rather than solely on texts, particularly the translator and the social environment involved in the translation process (Pym, 2014). This article discusses the multifaceted literary and translation journey of Reşat Ekrem Koçu, one of the most significant figures of the Republican Era, as a historian, prolific writer, collector, and a lesser-known translator. The first stage of the study, consisting of two stages, focuses on the period between 1930 and 1950, while the second examines the 2023 exhibition “No Further Records: Reşat Ekrem Koçu and Istanbul Encyclopedia Archive” and its aftermath. Koçu’s translations of travelogues, especially from French, are analyzed. The study is based on Pierre Bourdieu’s concepts of “trajectory”, “field”, “habitus” and Venuti’s (1995) “domestication” and “foreignization.” After examining Koçu’s personal history, shaped by the nation-building process of the early Republican Era and the shifting political landscape from the 1930s to the 1950s, the article explores how his linguistic habitus and translation strategies intersect with the socio-political context and economic necessities. The selection of texts and images that Koçu collected for his unfinished magnum opus, The Encyclopaedia of Istanbul, was translated into English as part of the exhibition organized at Salt Galata in 2023, entering international circulation. In this way, the author’s style and cultural capital contribute to the transmission of urban memory and unique cultural heritage to new generations. The exhibition can be seen as legitimizing Koçu’s position in the field of cultural production in the 21st century. In this context, the role of the materials used in the exhibition in the preservation of urban memory and the transfer of cultural heritage to future generations is evaluated, highlighting the importance of cultural and artistic institutions in this process (Simon, 2019).