Adnan Adıvar'ın bilim tarihi yazıcılığı: Bilim ve kültür ilişkisi

Abstract

Bu çalışma, modern Türkiye'nin kurucu isimlerinden Adnan Adıvar'ın bilim tarihi yazıcılığını, özellikle bilim ve kültür arasındaki ilişkiyi nasıl kavradığı bağlamında incelemektedir. Araştırmanın temel sorunsalı, Adıvar'ın bilimsel düşünceyi hem evrensel bir insani faaliyet hem de medeniyetin temel bir unsuru olarak nasıl konumlandırdığını ve bu yaklaşımının onun entelektüel faaliyetine nasıl yansıdığını analiz etmektir. Bu bağlamda bilim tarihi disiplininin dünyada ve Türkiye'deki kurumsallaşma süreci ele alınmış, Adıvar'ın bu süreçteki yeri tartışılmıştır. "Yeni Hümanizm" ve "Bilgi Cumhuriyeti" yaklaşımları çerçevesinde bilimin kültür ile ilişkisine dair görüşleri değerlendirilmiş, ideal bilim insanı tipine ilişkin yaklaşımı gösterilmiştir. Çalışmada, Adıvar'ın Tarih Boyunca İlim ve Din, Osmanlı Türklerinde İlim gibi temel eserleri ile gazete makaleleri birincil kaynak olarak kullanılmıştır. Bu kaynaklar, nitel araştırma yöntemlerinden olan metin analizi yöntemiyle incelenmiştir. Adıvar'ın düşünsel çerçevesini ve uluslararası bilim tarihi camiası içindeki yerini belirlemek amacıyla George Sarton, Bertrand Russell ve Alfred North Whitehead gibi etkilendiği veya diyalog halinde olduğu düşünülen düşünürlerin görüşleri ile kendi metinleri karşılaştırılmıştır. Ayrıca, Aydın Sayılı gibi Türkiye'deki diğer önemli bilim tarihçilerinin yaklaşımlarıyla yapılan mukayeselerle Adıvar'ın özgünlüğü ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, Adıvar'ın bilim anlayışı dolayısıyla tarihçiliği, bilimsel bilgiyle kültürel kimlik arasında köprü kurmayı amaçlayan eleştirel bir tutuma sahiptir. Bu bilim tarihçiliği kamusal sorumlulukla şekillenmiş kültürel bir projedir. Adıvar bu bakımdan Türk düşünce tarihinde kurucu bir rol üstlenmektedir.This study examines the historiography of science by Adnan Adıvar, one of the founding figures of modern Turkey, focusing on how he conceptualized the relationship between science and culture. The research primarily seeks to analyze how Adıvar positioned scientific thought as both a universal human activity and a fundamental element of civilization, and how this perspective was reflected in his intellectual endeavors The institutionalization process of the history of science as a discipline, both globally and in Turkey, is explored to situate Adıvar's place within this process. Framed by his concepts of "New Humanism" and the "Republic of Knowledge," his views on the relationship between science and culture are evaluated. His conception of the ideal scientist is also examined. The study primarily utilizes Adıvar's major works such as Tarih Boyunca İlim ve Din and Osmanlı Türklerinde İlim alongside his newspaper articles as primary sources. These texts are analyzed using the qualitative method of textual analysis. To determine Adıvar's intellectual framework and his position within the international community of science historians, his writings are compared with those of thinkers such as George Sarton, Bertrand Russell, and Alfred North Whitehead, with whom he was in dialogue or intellectually engaged. Furthermore, comparisons with other prominent Turkish historians of science, such as Aydın Sayılı, are made to highlight Adıvar's originality. In conclusion, this study argues that Adıvar's historiography of science is defined by a critical approach aimed at building a bridge between scientific knowledge and cultural identity. His work emerges as a cultural project shaped by a profound sense of public responsibility, positioning Adıvar in a foundational role in the history of modern Turkish intellectual thought.