Geometrik geçmeli çinilerden bazı hat örnekleri

Abstract

Geometrik Geçmeli Çinilerden Bazı Hat Örnekleri başlıklı bu tezde, İstanbul'daki cami ve türbelerde yer alan çinili hat örnekleri, çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. İncelenen eserler; çini yüzeylere uygulanmış, geometrik tezyinat esasına göre tasarlanmış ve hat sanatıyla bütünleştirilmiş süsleme örneklerinden oluşmaktadır. Araştırmamız kapsamında toplam on altı yapı incelenmiştir. Tespit edilen eser sayısı otuz sekizdir. Bunlardan on iki tanesi merkez kurgusu örgü motifli, on altısı merkez yıldız motifli, ikisi ise aynı kurguda tasarlanmış özgün panolardır. İstanbul dışında incelenen yapılarda ise aynı şekilde kurgulanmış sekiz pano yer almaktadır. Araştırma kapsamında, başta Süleymaniye, Hadım İbrahim Paşa, Kadırga Sokullu Mehmed Paşa, Kılıç Ali Paşa ve Beylerbeyi camileri olmak üzere İstanbul'daki bazı camiler analiz edilmiştir. Özellikle yazı çeşidinin celî sülüs olduğu, kurgu ve tasarımlarının ise büyük ölçüde benzerlik gösterdiği gözlemlenmiştir. Panoların çoğu İznik üretimi olup sıraltı tekniğiyle yapılmış; renk olarak ise en çok lacivert tercih edilmiştir. Süleymaniye Camii'nde Fatiha Suresi, iki pano hâlinde yazılmış ve simetrik biçimde yerleştirilerek mihrap duvarını süslemiştir. Hadım İbrahim Paşa Camii'nin son cemaat yerinde, Esmâ-i Hüsnâ yazılı iki pano; Kadırga Sokullu Mehmed Paşa Camii'nde ise mihrapta yer alan İhlâs Suresi yazılı simetrik panolar ve pandantiflerde bulunan altı adet Esmâ-i Hüsnâ panosu dikkat çekmektedir. Kılıç Ali Paşa Camii'nde, mihrap üzerinde Esmâ-i Hüsnâ yazılı bir pano; Beylerbeyi Camii'nde ise İhlâs Suresi yazılı bir pano yer almaktadır. Ayrıca Eyüp Sultan, Şehzade Mehmed ve III. Murad türbeleri ile Topkapı Sarayı'nda da benzer tasarıma sahip çini panolar görülmektedir. İstanbul dışındaki bazı yapılar da araştırmaya dâhil edilerek örnek çeşitliliği artırılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çini Sanatı, Hat Sanatı, Geometrik Süsleme, Desen, Motif

In this thesis titled "Some Calligraphic Examples from Geometric Interlocking Tiles," the calligraphic examples on tiles found in mosques and tombs in Istanbul constitute the focus of the study. The examined works consist of decorative examples applied to tile surfaces, designed based on geometric ornamentation principles, and integrated with the art of calligraphy. Within the scope of our research, a total of sixteen structures were examined. The identified number of works is thirty-eight. Among these, twelve feature a central design with a lattice motif, sixteen with a centralstar motif, and two are original panels designed with the same composition. Outside Istanbul, eight panels with similar compositions have also been found in the examined structures. As part of the research, some mosques in Istanbul were analyzed, primarily Süleymaniye, Hadım İbrahim Paşa, Kadırga Sokullu Mehmed Paşa, Kılıç Ali Paşa, and Beylerbeyi mosques. It was observed that the predominant script type is celî sülüs, and the compositions and designs show a significant degree of similarity. Most of the panels are İznik productions made with the underglaze technique, with navy blue being the most preferred color.Süleymaniye Mosque, the Al-Fatiha Surah was written on two panels, symmetrically placed to decorate the mihrab wall. At Hadım İbrahim Paşa Mosque's last congregation area, two panels inscribed with the Esmâ-i Hüsnâ stand out; at Kadırga Sokullu Mehmed Paşa Mosque, symmetrical panels with the İhlâs Surah on the mihrab and six Esmâ-i Hüsnâ panels located on the pendentives attract attention. At Kılıç Ali Paşa Mosque, a panel with Esmâ-i Hüsnâ is located above the mihrab; at Beylerbeyi Mosque, there is a panel inscribed with the İhlâs Surah. Additionally, similar tile panels are observed in the tombs of Eyüp Sultan, Şehzade Mehmed, and Sultan Murad III, as well as in Topkapı Palace. Some structures outside Istanbul have also been included in the research to increase the diversity of examples. Keywords: Tile Art, Calligraphy Art, Geometric Ornamentation, Pattern, Motif.