İslâm hukuku açısından meşakkat ve başlıca hukuki sonuçları

Abstract

Çalışmamızda insan hayatının ayrılmaz bir parçası olan meşakkatin mahiyeti, sebepleri, meşakkatin giderilmesi için İslâm'ın sunduğu çözüm yolları ve meşakkatin başlıca hukuki sonuçları ele alınmıştır. Bu bağlamda daha yoğun olarak meşakkatin muâmelât boyutunda hilâfu'l-kıyâs olarak caiz olan bey' çeşitleri tespit edilmiş ve meşakkat yönleri incelenmiştir. Tez konusu çalışılırken herhangi bir mezhebin görüşlerine bağlı kalınmamış, mezheplerin genel olarak meşakkatin kaldırılması noktasındaki görüşlerine değinilmeye çalışılmıştır. Çalışmamız üç bölümden meydana gelmektedir. İlk bölümde meşakkat ve yakın anlamda kullanılan kavramlar incelenerek meşakkatin mahiyeti hakkında bilgi verilmiş ve sebepleri tespit edilerek insan hayatına etkilerine değinilmiştir. Tezimizin ikinci bölümünde meşakkatin kaldırılmasına etki eden küllî kâideler tespit edilerek insan hayatına yansımaları değerlendirilmiştir. Çalışmamızın son bölümünde ise meşakkatin önemli görülen hukuki sonuçları ele alınmıştır. Bu bağlamda meşakkatin kaldırılması noktasında kıyas dışı caiz olan bey' çeşitleri tespit edilmiş ve meşakkat yönleri incelenmiştir. Ayrıca meşakkatin kaldırılmasında etkili olduğunu düşündüğümüz kıyasen caiz olan bazı bey' çeşitlerine de değinilmiştir. Çalışmamızda İslâm'ın maddî ve manevî meşakkat noktasında mükelleflere kolaylık sağlayarak onları içine düştükleri sıkıntıdan kurtarmayı hedeflediği sonucuna ulaşılmıştır. Fakat meşakkatler ve bireylerin o meşakkatlere verecekleri tepkiler farklılık arz edeceği için İslâm hukukunda meşakkatin aşamalı olarak kaldırılması esas alınmıştır. Aynı şekilde, asıl itibarıyla caiz olmayan bazı durumlar insanların ihtiyacına binaen caiz kabul edilerek meşakkatin kaldırılması asıl gaye olarak benimsenmiştir.In our study, the nature and causes of hardship, which is an inseparable part of human life, the solutions Islam offers to alleviate hardship, and the main legal consequences of hardship are discussed. Within this context, particular attention is given to types of sales (bey') that are permissible despite being contrary to analogy (hilâfu'l-kıyâs) in the realm of transactions (muâmelât), and the aspects of hardship they address are analyzed. The study does not adhere strictly to the views of any particular school of thought but attempts to discuss the general perspectives of Islamic schools regarding the alleviation of hardship. Our study is divided into three main sections. The first section explores the concept of hardship and related terms, providing an overview of its nature, identifying its causes, and addressing its impact on human life. The second section examines universal legal principles (küllî kâideler) that contribute to alleviating hardship and evaluates their implications for human life. In the final section, the significant legal consequences of hardship are discussed. Within this framework, types of sales permitted outside the scope of analogy are identified, and their connection to hardship is analyzed. Additionally, some sales types deemed permissible by analogy that are thought to be effective in mitigating hardship are also addressed. The study concludes that Islam aims to ease the material and spiritual burdens of individuals, offering solutions to free them from the difficulties they face. However, as hardships and individual responses to them vary, Islamic law adopts a gradual approach to their alleviation. Similarly, certain situations that are generally considered impermissible are deemed permissible based on necessity, with the removal of hardship recognized as the ultimate goal.