Geç Osmanlı Döneminde Matbaa ve Kitap Yayıncılığı (1857-1888)

Abstract

Bu tez, özel matbaaların açılmasına izin veren ve 1857 yılında yayınlanan matbaalar nizamnaâmesinden 1888 yılında yayınlanan ikinci matbaalar nizamnâmesine kadar Osmanlı’da kitabın üretim ve satış aşamalarındaki değişimi ele almaktadır. Özel matbaalara izin verilmesinin ardından hızla yaygınlaşan ve faaliyet alanı genişleyen matbaacılık sektörü, yeni hukuki düzenlemeler, yeni makinelerin ve malzemelerin ithali ve matbaa eğitiminin gelişimi gibi çok yönlü değişimler tecrübe etmiştir. Osmanlı eğitim sistemi ve ticari hayatında da köklü bir değişimin yaşandığı bu dönemde, kitaplar sadece İstanbul’da değil, ülke çapında yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Bütün bu gelişmeler neticesinde, 1880’li yıllarda, yayınevleri, bir kitabın yazarından çıkıp okuruna ulaşana kadar geçirdiği evreler arasında bir aracı olarak temayüz etmiştir. Robert Darnton’un kitap tarihi incelemelerine dair geliştirdiği çerçeve, bu çalışmada Osmanlı özelinde yeniden ele alınarak kullanılmıştır. Bu çerçeve içinde bir kitabın yazarın elinden çıkıp okura ulaşana kadar geçirdiği aşamalara etki eden matbaa makineleri, matbaa çalışanları, hukuki müeyyideler, matbaacılık piyasası ve kitap üreten aktörler ele alınmış; yazarlar ve okurlar araştırmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.This dissertation focuses on the change in the production and sales of books in the Ottoman State between the 1857 regulations of printing, which allowed the establishment of private printing houses, and the following printing regulations in 1888. The printing industry, which rapidly became widespread and expanded after private printing houses were allowed, has experienced multifaceted changes such as new legal regulations, the import of new machinery and materials, and the development of printing education. This period also witnessed a radical shift in the Ottoman education organization and commercial life. Accordingly, books became widespread not only in Istanbul but throughout the country. As a result, publishing houses emerged as a mediator between the author and the reader in the 1880s. This study borrows the framework developed by Robert Darnton on book history by reconsidering it specifically for the Ottoman context. Within this framework, leading factors affecting the stages of a book between the author and the reader such as printing machines, printing press workers, legal sanctions, the printing market, and actors that produce books are discussed, excluding the authors and readers from the scope of the study.