Acâibü'l-Mahlûkât türünün 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı coğrafya eserlerine etkisi

Abstract

Osmanlı coğrafya çalışmaları başlangıçta Arap ve Fars eserleri etkisi altında kalarak XV. yüzyılını geçirmiştir. Arapça ve Farsça eserleri tanımaya çalışan Osmanlı müellifleri XVI. yüzyılda tercüme faaliyetleri ile ilgilenmiştir. Bu yüzyılda tercüme faaliyetleri dışında seyahatname, monografi ve risâle türünde eserler kaleme alınmıştır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı coğrafyacıları eserlerini kaleme alırken kaynak olarak pek çok eser kullanmışlardır. Acâibü'l-mahlûkât türü eserler de bu kaynaklar arasında önemli bir yer edinmiştir. Osmanlı müellifleri bu türde yazılan eserleri ortak ya da müstakil şekilde kullanmışlardır. XVI. ve XVII. yüzyıllarda acâibü'l-mahlûkât türünü kaynak olarak kullanan Osmanlı müellifleri Mustafa b. Ali El-Muvakkit, Sipâhîzâde Mehmed, Mehmed Suûdi Efendi, Âşık Mehmed, Gelibolulu Mustafa Âli ve Kâtib Çelebi'dir. Acâibü'l mahlûkât türüne dair eserleri en yoğun kullanan ise Tuhfetü'z-zamân'ın müellifi Mustafa b. Ali ile Menâzırü'l-Avâlim'in müellifi Âşık Mehmed'dir. Osmanlı coğrafya eserlerinde su kaynakları, dağlar, yeryüzü, hayvanlar, şehirler, hikayeler ve daha farklı konulara yer verilmiştir. Bu sebeple oldukça geniş bir coğrafî bilgi aktarımı yapılmıştır.

Geography studies in the Ottoman Empire started under the influence of the East. In the 15th century, Ottoman authors who tried to get acquainted with Arabic and Persian works started translation activities in the 16th century. In addition to translation activities, monographs and treatises were written in this century. In the 16th and 17th centuries, Ottoman geographers used many works as sources while writing their works. Works of the genre of acâibü'l-mahlûkât written in Eastern sources were also included. Ottoman authors used the works written in this genre either jointly or independently. In the 16th and 17th centuries, the Ottoman authors who used the genre of Acâibü'l-Mahlûkât as a source were Mustafa b. Ali el-Muvakkit, Sipâhîzâde Mehmed, Mehmed Suûdi Efendi, Âşık Mehmed, Gelibolulu Mustafa Âli and Kâtib Çelebi. Mustafa b. Ali, the author of Tuhfetü'z-Zamânand Âşık Mehmed, the author of Menâzırü'l-Avâlim, were the most intensive users of works in the genre of Acâibü'l-Mahlûkât. Ottoman geographical works include water sources, mountains, land, animals, cities, stories and other subjects. For this reason, a wide range of geographical information was conveyed.