الهوى في القرآن الكريم وآثاره في سلوك الفرد وكيان المجتمع

Abstract

Bu çalışma, Kur'ân-ı Kerîm'in önemle üzerinde durduğu ve ferdin ve toplumun muzdarip olduğu psikolojik hastalıkların temelinde gördüğü hevâ-yı nefs'i tanımayı hedeflemektedir. Ayrıca, bundan kurtuluş ve selâmetin yolunun ancak Allah Teâlâ'nın Kitabı'nın rehberliğine sarılmakla mümkün olduğuna vurgu yapmaktadır. Çalışma, şu ilmî sorunsaldan hareket etmektedir: Kur'ân-ı Kerîm hevâ kavramını nasıl tasvir etmiştir? Bu kavramın insan davranışına yansımaları nelerdir? Ve onu tedavi etmek ve ondan korunmak için Kur'ân'ın sunduğu yöntemler nelerdir? Konu, Kur'ân-ı Kerîm'in hevâ-yı nefs'e olan ilgisi, ona uymaktan sakındırması ve onun fert ve toplum üzerindeki etkilerini açıklaması bakımından önem arz etmektedir. Çalışma, hevâ lafzının Kur'ân-ı Kerîm'de geçtiği farklı yerleri takip ederek, bu yerleri bağlamıyla ilişkilendirme ve müfessirlerin görüşleri ışığında tahlil etme, ayrıca hevâ'nın bireylerin ve toplumların hayatındaki etkisini somutlaştıran Kur'ânî örnekleri çıkarma yoluyla yürütülen betimleyici-analitik yönteme dayanmaktadır. Çalışma, hevâ lafzının geçtiği bağlamları, bu hitapların yöneltildiği tarafları, hevâya tabi olmanın sebeplerini – dünya sevgisi, kibir ve cehalet gibi – tespit etmeye odaklanmıştır. Aynı zamanda Kur'ân'ın hevâya karşı korunma yolları olarak gösterdiği nefsin tezkiyesi, iradenin kontrolü ve vahyin rehberliğine yönelme gibi yöntemleri de ortaya koymuştur. Ayrıca, çalışma hevâ'nın bireyin davranışları üzerindeki etkilerini – bâtılda ısrar, hakkı yalanlama, nifak ve zulme dalma – ortaya koymuş; bununla birlikte toplumun yapısına etkisini – değerlerin çözülmesi, medeniyetin yıkılması, heybetin kaybı, fitnelere batma ve Allah'ın rahmetinden uzaklaşma – da gözler önüne sermiştir. Çalışma, hevâ'nın Kur'ân-ı Kerîm'in işlediği merkezî olumsuz kavramlardan biri olduğunu; onu birey ve toplumun selâmeti açısından varoluşsal bir tehlike olarak değerlendirdiğini ve dolayısıyla onun farkına varılması, onunla mücadele edilmesi ve nefsin ilâhî metoda tabi kılınarak tezkiye edilmesi gerektiği sonucuna ulaşmıştır. Anahtar Kelimeler: Tefsir, hevâ, nefs, etkiler, fert, toplum.This study aims to explore the concept of haw? as addressed in the Qur'an, where it is treated as a foundational cause of psychological and moral disorders that afflict both individuals and societies. The study emphasizes that salvation from haw? can only be achieved by adhering to the guidance offered by the Book of Allah. The research arises from the central question: How does the Qur'an depict the concept of haw?, what are its reflections on human behavior, and what are the Qur'anic methods proposed for its treatment and prevention? The significance of this topic lies in the Qur'anic emphasis on the dangers of haw?, its warnings against following it, and the clarification of its detrimental effects on both individuals and communities. The study employs a descriptive-analytical approach by tracing the term haw? across its various occurrences in the Qur'an, analyzing its use within its surrounding context, and interpreting it in light of classical exegetical opinions. The study further derives Qur'anic examples that illustrate the influence of haw? in the lives of individuals and nations. It focuses on analyzing the contexts in which the term haw? appears, identifying the audiences addressed, and uncovering the causes that lead to its pursuit—such as ?ubb al-duny? (love of the world), kibr (arrogance), and jahl (ignorance). The study also highlights the means presented in the Qur'an for protection against haw?, including tazkiyat al-nafs, the regulation of willpower, and guidance through wa?y (revelation). Additionally, the study presents the effects of haw? on individual behavior, such as insistence upon falsehood, rejection of truth, indulgence in hypocrisy, and engagement in injustice. It also discusses its societal impact, including the collapse of moral values, the destruction of civilization, the loss of dignity, immersion in tribulations, and alienation from divine mercy. The study concludes that haw? represents one of the central negative concepts addressed in the Qur'anic discourse—regarded as an existential threat to the integrity of both the individual and society. This reality necessitates conscious awareness of haw?, striving against it, and the pursuit of tazkiyat al-nafs in accordance with the divine method. Keywords: Tafsir, haw?, nafs, effects, individual, society.