Farsça-Türkçe bir sözlük: Cevhere (İnceleme-metin)

Abstract

Çeviri-yazısını yaptığımız Cevhere adlı bu Farsça-Türkçe sözlük, edebi terimlerden sanatlara, mısra açıklamalarından deyimlere kadar Fars Edebiyatı'nın anlaşılmasına yardımcı olacak çok kapsamlı bir sözlüktür. Sözlüğün yazılışındaki amaç Farsça öğrenmeye hevesli olan devrin ileri gelenleri ile gençlere bu dilin inceliklerini aktarmak ve derinliğine ulaştırmaktır. Yapılan karşılaştırmalar neticesinde sözlükteki maddelerin büyük oranda Hâfız-ı Şirâzî divanındaki beyitlerle uyuştuğu ve bu beyitlerden derlenen maddelerin Sûdî Bosnevî'nin Hâfız Divanı üzerine yaptığı şerhten de yararlanarak açıklandığı anlaşılmıştır. Sözlüğün hazırlanışında çeviri-yazı tamamlanmış ve önceki sözlükler incelenerek manzum, mensur ve edebi eserlere dayanan metin sözlükleri tetkik, Anadolu Farsçası kavramı irdelenmiştir. Birinci bölümde Cevhere her yönüyle tahlil edilmiş, nüsha tavsif edilmiş, sözlüğün metin kurgusu, dil ve üslüp özellikleri ile klasik edebiyat bilgisi bakımından sunduğu malzeme üzerinde durulmuştur. ikinci bölümde ise sözlüğün esas aldığı iki temel kaynak olan Hâfız Divanı ve Sûdî'nin bu divana yaptığı şerh ile Cevhere'ye etkileri tartışılmıştır.

The Persian-Turkish dictionary, Cevhere, for which we have completed the transliteration, is an extensive dictionary of Persian literature encompassing literary terms, arts, explanations of verses, and idioms. The purpose of compiling this dictionary was to convey the subtleties and depth of the Persian language to the prominent figures of the time and young people who were eager to learn Persian. Based on the comparisons conducted, it has been determined that the entries in the dictionary largely correspond to the couplets in the D?v?n of H?fiz-i Sh?r?z?, and that the entries derived from these couplets were explained with reference to S?d? Bosnev?'s commentary on the D?v?n of H?fiz. In the preparation of the dictionary, a transcription was completed, and previous dictionaries were analyzed, focusing on textual dictionaries based on poetic, prose, and literary works while examining the concept of Anatolian Persian. In the first chapter, Cevhere was analyzed in all aspects, including manuscript descriptions, the textual structure of the dictionary, its linguistic and stylistic features, and the material it offers in terms of classical literary knowledge. In the second chapter, the influence of the two primary sources of the dictionary, namely the D?v?n of H?fiz and S?d?'s commentary on this D?v?n, on Cevhere was discussed.