Demre Aziz Nikolaos Kilisesi onarımlarının mimari koruma disiplini açısından değerlendirilmesi

Abstract

Aziz Nikolaos Kilisesi, Antalya İli'nin Demre İlçesi'nde ulusal ve uluslararası kapsamda önemli bir kültür varlığıdır. Günümüzde müze olarak işlevini sürdüren kilisenin ilk yapım yılı ve banisi hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Ancak, mevcut yapının ilk evresinin 529 yılında meydana gelen büyük depremden sonra başladığı düşünülmektedir. İmparator I. Iustinianus'un Helenistik bazilikal planda olduğu düşünülen kiliseyi bu dönemde yenilettiği kaydedilmiştir. 8. yüzyılda Arap akınları ve depremler nedeniyle zarar gören kilise 9. ve 10. yüzyıllarda yıkılmış kilisenin kalıntılarından yararlanılarak mevcut kilisenin inşa edildiği öne sürülmektedir. 11. Yüzyılda kilisenin IX. Konstantin Monomakhos ve eşi Zoe tarafından bir onarımdan geçirildiği batı avlusundaki bir taş kitabe aracılığıyla öğrenilmektedir. Bu onarımdan sonra 13. yüzyılda yaşanan büyük bir afet sonucu kilise 19. yüzyıla kadar toprak altında kalmıştır. 19. yüzyılda Ruslar tarafından toprak dolgudan kurtarılmış ve onarılmıştır. Cumhuriyet döneminde müzeye dönüştürülmüş ve yapıda çeşitli kazı, araştırma ve onarım çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bu tez kapsamında kilisenin ilk inşasından günümüze kadar geçirdiği evreler ve onarımlar incelenmiştir. Bu kapsamda 19. yüzyılda Ruslar tarafından gerçekleştirilen onarımların Osmanlı topraklarında erken bir onarım örneği olarak koruma tarihi içinde önemli bir yeri olduğu ve ileride daha detaylı çalışmalara ihtiyaç olduğu saptanmıştır. Yapının 2021-2023 yılları arasında gerçekleşen son onarımı için ise tezin yazarının bu onarımda şantiye mimarı olarak görev almasından dolayı uygulamanın aşama ve detayları etraflıca sunulmuştur. Bu denli önemli ve göz önünde bir anıtın büyük çaplı bir onarımının detaylarının paylaşılmasının, koruma disiplini alanında çalışan akademisyen, öğrenci ve uygulamacılar için yararlı bir kaynak oluşturacağı düşünülmüştür. Tezin özgün olarak ortaya koymaya çalıştığı verilerden biri de Cumhuriyet dönemi araştırma, kazı ve onarımlarını uluslararası koruma ilkeleri çerçevesinde değerlendirmek olmuştur. Bunlara ek olarak, son onarımdan sonra gözlemlenen koruma sorunları için bir yönetim planı hazırlanması ve bunun akabinde ziyaretçi sayısı ve davranışlarının kontrolü, iklimlendirme, cam gezi platformu uygulaması gibi öneriler tez kapsamında geliştirilmiştir. Anahtar Kelimeler; Aziz Nikolaos Kilisesi, onarım, ICOMOS Tüzükleri, koruma, konservasyon.

The Church of St. Nicholas is an important cultural asset in the Demre district of Antalya Province, with national and international significance. There is no definite information about the first construction year and the founder of the church, which currently functions as a museum. However, it is thought that the first phase of the current structure began after the great earthquake in 529. It is recorded that Emperor Justinianus I renovated the church, which is thought to have a Hellenistic basilical plan, during this period. It is suggested that the current church was built using the ruins of the church that was destroyed in the 9th and 10th centuries after the church was damaged by Arab raids and earthquakes in the 8th century. It is learned from a stone inscription in the western courtyard that the church was restored by Constantine IX Monomakhos and his wife Zoe in the 11th century. After this restoration, the church remained underground until the 19th century due to a great disaster in the 13th century. It was rescued from the landfill by the Russians in the 19th century and repaired. It was converted into a museum during the Republican period and various excavations, research and repair works were carried out in the structure. This thesis has examined the various stages and repairs that the church has undergone from its initial construction to the present. In this context, it has been determined that the repairs carried out by the Russians in the 19th century have an important place in the history of conservation as an early example of repair in Ottoman lands and that more detailed studies are needed in the future. For the last repair of the structure, which took place between 2021-2023, the stages and details of the application have been presented in detail since the author of the thesis served as the site architect in this repair. It was thought that sharing the details of a large-scale repair of such an important and visible monument would be a useful resource for academics, students and practitioners working in the field of conservation discipline. Evaluating the Republican period's research, excavation, and repairs in the context of international conservation principles was one of the data points the thesis initially attempted to present. As part of the thesis, a management plan was also created for the conservation issues that were discovered following the most recent restoration, along with strategies for controlling visitor numbers and behavior, installing air conditioning, and utilizing a glass tour platform. Keywords; Church of Saint Nicholas, Restoration, ICOMOS Charters, protection, conservation.