Anadolu sahası Türkçe divânlarında Farsça şiirler (Başlangıcından XV. yüzyılın sonuna kadar)

Abstract

Bu çalışmada, başlangıçtan itibaren XV. yüzyılın sonuna kadar Anadolu sahasında yaşamış ve divân sahibi olmuş şairler incelenmiştir. Araştırma sürecinde, öncelikle konuyla ilgili kapsamlı bir literatür taraması gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler doğrultusunda teorik bir çerçeve oluşturulmuştur. Türkçe divânlarda yer alan Farsça şiirler, metin taraması yöntemi ile tespit edilmiş; bu şiirler, müsatakil Farsça şiirler, Farsça yapılı beyit ve mısralar ve mülemmâ şiirler olmak üzere üç ana başlık altında sınıflandırılmıştır. Çalışmada ilk olarak, ele alınan şairlerin biyografileri ayrıntılı bir şekilde sunulmuş, ardından eserleri verilmiştir. Yüzyıllarına göre şairler kronolojik olarak sıralanmıştır. XV. yüzyılda yaşamış ancak doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmeyen şairlere en son yer verilmiştir. Çalışmanın temel konusu çerçevesinde, her şairin hayatı hakkında bilgi verilmiş, sonra şairin divânı tanıtılmış ve bu divânlar üzerinde yapılmış olan neşir ve akademik çalışmalar dipnotlarda belirtilmiştir. Ayrıca, "Şairlerin Divânlarındaki Farsça Şiirler ve Farsça Yapılı Beyit ve Mısralar" başlığı altında, esas alınan eserlere ilişkin bilgiler dipnotlarla desteklenerek açıklığa kavuşturulmuştur. Divânlarda yer alan Farsça yapılı beyit ve mısralar kalın şekilde gösterilmiş, mülemmâ şiirlerdeki Arapça kısımlar italik, Farsça kısımlar ise kalın olarak sunulmuştur. Bu biçimsel düzenleme, şiirlerin dilsel yapılarındaki farkları görsel olarak ayırt etmeyi sağlamaktadır. Şiirlerdeki başlıklar, esas alınan eser veya nüshada yer aldığı şekliyle sunulmuştur. Ayrıca örnekler sunulurken, terkip hataları, okuma yanlışlıkları ve hatalı okumalar tespit edildiği kadarıyla düzeltilmiştir. Çalışmanın son bölümünde, her yüzyılın sonunda şairlerin Farsça yazdığı şiirlerin sayıları tablo halinde sunulmuş, bu verilere dayalı genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bu sayede, Farsça şiir yazımındaki eğilimlerin yüzyıllara göre nasıl değişim gösterdiği analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, şairlerin Farsça şiir yazımında ne ölçüde etkin oldukları ve bu durumun dönemin edebî, kültürel ve sosyal yapısıyla ilişkisi gibi önemli konulara ışık tutmuştur. Bu bağlamda, çalışmada hem divân şiirinin Türk edebiyatındaki yeri hem de bu dönemdeki şairlerin Farsça yazın geleneğiyle kurduğu ilişkiyi çok yönlü olarak ele alan bir yöntem benimsenmiştir. Şairlerin bireysel özellikleri ile dönemsel eğilimler arasındaki bağ kurulmuş, şairlerin Farsça bilgisi, Fars edebiyatı ile ilişkisi ve Farsça şiir yazma kabiliyetini ortaya çıkarma hedeflenmiştir. Bu kapsamlı değerlendirme, dönemin edebî mirasına dair daha derin bir anlayış geliştirilmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

In this study, poets who lived and authored divâns from the beginning of Turkish literature until the 15th century were examined. During the research process, a comprehensive literature review was conducted to establish a theoretical framework based on the findings. Persian poems found in Turkish divâns were identified through textual analysis and categorized under two main headings: Persian Verses and Couplets and Independent Persian Poems. The study begins by presenting detailed biographies of the poets, followed by a chronological review of their works. Poets from the 15th century whose exact birth and death dates are unknown were listed last. In line with the main focus of the study, each poet's divân was thoroughly introduced, and scholarly editions and theses related to these divâns were cited in footnotes. Additionally, under the section "Persian Poems and Verses in the Poets' Divâns," information about the primary sources was clarified and supported with footnotes. The Persian verses/couplets included in the divâns are presented in bold, while the Arabic couplets in mixed-language (mülemma) poems are italicized, and the Persian lines are also presented in bold. This formatting choice facilitates the visual distinction of the linguistic structures within the poems. The titles of the poems have been presented as they appear in the primary source or manuscript upon which this study is based. Additionally, while presenting the examples, compound errors, misreadings, and incorrect interpretations have been corrected. In the last chapter, tables presenting the number of Persian poems written by poets for each century were included, accompanied by an overall evaluation based on these findings. This allowed for an analysis of how the tendency to write Persian poetry evolved over the centuries. The findings shed light on the extent to which poets were active in writing Persian poetry and how this was influenced by the literary, cultural, and social dynamics of the period. Within this framework, the study adopted a comprehensive approach to examine both the position of divân poetry in Turkish literature and the poets' engagement with the Persian literary tradition. Connections between the poets' individual characteristics and the broader trends of the period were established, highlighting the significance of divâns in the history of literature. This in-depth evaluation aims to contribute to a deeper understanding of the literary heritage of the era.