Mecelle ve kaynaklarında asıl-fer'/metbû-tâbi ilişkisinin tespiti ve klasik-güncel örnekleri

Abstract

Bu çalışmada fıkhî hükümlere yansıyan asıl-fer' ve metbû-tâbi ilişkisinin Mecelle ve kaynakları bağlamında tespitine odaklanılmış ve araştırmamız neticesinde on altı küllî kaide ve altmış yedi hüküm maddesinin doğrudan veya dolaylı olarak bu ilişkiyi barındırdığı tespit edilmiştir. Kaide ve hüküm maddelerinin belirlenmesi aşamasında tezimizin aslî iki kaynağından ilki olan Ali Haydar Efendi'nin Dürerü'l-Hükkâm şerhu Mecelleti'lAhkâm'ından, Mecelle'nin bir nevi fihristi olan Serkiz Orpilyan'nın Miftâhu'lMecelle'sinden, Ali Himmet Berki'nin Açıklamalı Mecelle'sinden, Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Efendi'nin Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Kavâid-i Külliyye Şerhi'nden, Muharrem Önder'in Mûcez fi Şerhi Kavâidi'l-Mecelleti'l-Külliyye'sinden yararlanılmıştır. İkinci olarak tespit edilen bu kaide ve maddelerin Hanefî mezhebi fıkıh literatüründeki kaynaklarına, tezimizde esas aldığımız iki şerh olan Ali Haydar Efendi'nin Dürerü'l-Hükkâm şerhu Mecelleti'l-Ahkâm'ı ve Mesud Efendi'nin Mir'ât-ı Mecelle'si çerçevesinde yer verilmiştir. Tezin hazırlanması aşamasında Mecelle üzerine yazılan Osmanlı Türkçesi, Modern Türkçe ve Arapça eserlerden istifade edilmiştir. Sonuç olarak bu tez Mecelle üzerinde çalışma yapan araştırmacılara, tespit edilebilenler çerçevesinde asıl-fer' ve metbû-tâbi ilişkisini yansıtan küllî kaide ve hüküm maddelerini toplu olarak görme, faydalanılan şerhler çerçevesinde farklı örnek ve açıklamalarına vâkıf olma ve temel iki kaynağımız arasında bir karşılaştırma yapma imkânı sunmaktadır.This study focuses on identifying the principal-derivative and dominantdependent relationships reflected in Islamic legal rulings within the context of the Mecelle and its sources. As a result of our research, it has been determined that sixteen universal principles and sixty-eight articles directly or indirectly encompass these relationships. In determining the principles and articles, the primary sources of our thesis include Ali Haydar Efendi's Dürerü'l-Hükkâm şerhu Mecelleti'l-Ahkâm, Serkiz Orpilyan's Miftâhu'l-Mecelle, which serves as a kind of index for the Mecelle, Ali Himmet Berki's Açıklamalı Mecelle, Kuyucaklızâde Mehmed Âtıf Efendi's Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Kavâid-i Külliyye Şerhi and Muharrem Önder's Mûcez fi Şerhi Kavâidi'l-Mecelleti'l-Külliyye. Secondly, the identified principles and articles were examined in light of their sources in Hanafi jurisprudence literature, primarily through the two commentaries emphasized in our thesis: Ali Haydar Efendi's Dürerü'l-Hükkâm şerhu Mecelleti'lAhkâm and Mesud Efendi's Mir'ât-ı Mecelle. During the preparation of the thesis, works on the Mecelle written in Ottoman Turkish, Turkish, and Arabic were utilized. vii In conclusion, this thesis offers researchers working on the Mecelle a comprehensive view of the universal principles and legal articles reflecting the principal-derivative and dominant-dependent relationships, as identified, as well as access to various examples and explanations within the framework of the referenced commentaries. It also provides the opportunity to make comparisons between our two primary sources.