Enfel Doğan, Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kabus-Nāme Tercümesi: Metin, Sözlük, Dizin, Notlar, Tıpkıbasım

Abstract

Türklerin İslamiyeti kabul ettikten sonra girdiği İslami-İrani kültür coğrafyasında 11. yüzyıldan sonra “edeb” eğitimi ve kültürü bağlamı içinde popüler olmuş nasihatname türü eserleri yazma ve okuma konusuna önem verdikleri kültür tarihi uzmanları tarafından çeşitli vesilelerle dile getirilmiştir. Daha çok devlet yöneticilerine öğüt vermek ve onlara hem özel hayatlarında hem de devlet yöneticiliği hayatlarında yol göstermek için kaleme alınan nasihatnamelere bazen siyasetnāme bazen de pendnāme denmiştir. Batı edebiyatınde “mirror for princes” adı verilen ve Ortaçağda yaygın olan bu edebi geleneğin İslam coğrafyasında özellikle İran kültür coğrafyasında önem kazandığı ve Türklerin bu coğrafyada 11. asırdan sonra siyasi hakimiyeti ele geçirmelerinden sonra da bu geleneğin güçlenerek devam ettiğini biliyoruz. Nasihatname geleneğinin temel eseri sayılan Kelile ve Dimne hikayelerinin 7. asırda Buzroye tarafından Pehleviceye ve 8. asırda İbn Mukaffa tarafından Arapçaya tercüme edilmesinden sonra bu tür, hem dolaylı allegorik eserler olarak, hem de doğrudan tavsiye türü nasihatnameler olarak önem kazanmıştır. 10. asırdan sonra ise devlet yöneticilerine nasihat vermek için manzum ve mensur eserler yazmak ve yazdırmak sultanlar için adeta bir moda haline gelmiştir. 10. yüzyılın sonlarında Gazneliler Devletinin kurucu Sebüktegin’in, oğlu Sultan Mahmud için yazdığı Pendnāme ile başlayan bu siyasi nasihatname anlayışı Karahanlı topraklarında Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’i, İran’ın Taberistan bölgesinde Keykavus ibn İskender’in Kābūsnāme’si ve Selçuklularda Nizamülmülk’ün Siyāsetnāme’si ve Gazzali’nin Nasihatü’l-Mülūk’u ile zirve eserlerini meydana getirmiştir. Nasihatname - siyasetname türü daha sonra Hindistan’da Babürlüler İmparatorluğunda ve daha sınırlı olarak Osmanlı İmparatorluğunda yeni eserlerle sonraki yüzyıllarda varlığını sürdürmeye devam etmiştir.