Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfı (Hayır Müesseseleri, Hizmetleri, Görevlileri ve Yönetimi)

Abstract

Fetihle birlikte Fatih İstanbul’u hızla yeniden yapılandırmaya başlamıştır. İstanbul nahiyeler ve bunların altında mahalleler şeklinde idari birimlere ayrılmıştır. Bu nahiye ve mahallelerin hemen tamamı vakıflar tarafından kurulan vakıf eserler etrafında şekillenmiştir. Bu durum, Fatih’in İstanbul’un yeniden yapılanmasını vakıflar üzerinden planladığının göstergesidir. Fatih kendi kurduğu Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfı’yla Fatih, Ayasofya ve Vefa nahiyelerinin bizatihi kurucusu olmuş, vakfın hayır müesseseleri bu nahiyelerin merkezini teşkil etmiştir. Sur dışında Eyüp Sultan Vakfı’yla da Eyüp Sultan semtinin kurucusu olmuştur. Fatih beylerine, paşalarına emir ve izin vererek her birinin İstanbul’un bir yerini belirleyip orada kendi adlarıyla vakıflarını ve mahallelerini kurmalarını teşvik etmiştir. Kurulan vakıf müesseseleri nahiye ve mahallelerin her tür sosyal hizmetlerini görecek şekilde planlanmıştır. Bu faaliyetler neticesinde ve kurulan vakıf müesseseleri sayesinde İstanbul ilim, irfan, kültür, sanat, inanç, sağlık, sosyal dayanışma ve yardımlaşma ve şehircilik alanlarında İslam medeniyetinin en önemli şehirlerinden biri haline gelmiştir.Çalışmamızda, Fatih Sultan Mehmed’in kurduğu Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfı’na ait Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde 2202 numarayla kayıtlı vakfiye esas alınarak vakfın kurmuş olduğu hayır müesseseleri, bu müesseselerin görevlileri, ücretleri, yapacakları hizmetler, vakfın idamesini sağlayacak akarlar ve vakfın yönetimi ele alınmakta, vakfın yapmış olduğu bu hizmetlerin sosyal politika açısından değerlendirmesi yapılmaktadır.

Fatih began to quickly restructure Istanbul with the conquest. Istanbul is divided into administrative units in the form of sub-districts and neighborhoods below them. Almost all of these districts and neighborhoods are shaped around foundation’s established. This indication shows us that Fatih planned the reconstruction of Istanbul through foundations. Fatih Social Complex and Hagia Sophia Foundation were established by Fatih, and Fatih became the founder of the Fatih, Hagia Sophia and Vefa sub-districts, and the charities of the foundation constituted the center of these sub-districts. He also became the founder of the Eyup Sultan district with the Eyub Sultan Foundation. He encouraged his lords and generals to establish their foundations, and allow each of them to determine the location. In those foundations were planned to see all kinds of social services of townships and neighborhoods. As a result of these activities and the foundation institutions, Istanbul has become one of the most important cities in Islamic civilization in terms of science, knowledge, culture, art, belief, health, social solidarity and urbanism. In this study it is based on the Fatih Social Complex and Hagia Sophia Foundation which established by Fatih. Organization of the foundation, and charitable institutions which established by the foundation, and their workers, the wages of workers, services of the institutions, income of the foundation, and management of the foundation are examined. In addition these, the serves of the foundation are reviewed in terms of social policy.