Afrika’nın Sömürgeleştirilmesinde Beşeri Bilimlerin Araçsallaştırılması

Abstract

XVIII. ve XIX. asırlarda ölçülebilir yöntemlerle doğru bilgilere ulaşılabileceği ve bu doğru bilgi ile de toplumsal yaşamın düzenlenebileceği inancıyla Batı Avrupa’da ortaya çıkan bilimsel hareketler doğa, yerküre, insan ve çevresinin sırlarının gün yüzüne çıkarılmasına vesile olmuştur. Öte yandan o bilgiyle doğaya tahakküm etme ve onun sunduğu imkân ve kaynakları değerlendirme çabaları, dünyanın ve özellikle Afrika kıtasının sömürgeleştirilmesine doğrudan veya dolaylı olarak zemin hazırlayarak buna “meşruiyet” kazandırmıştır. Zira felsefe ve antropoloji ile başlayan doğa ve beşeri bilimler çalışmaları, ilk dönemde doğada ve yeryüzünde var olan canlı cinslerinin derlemesini yapmayı amaçlamışsa da zaman içerisinde bu canlı cinslerinin sınıflandırılarak hiyerarşisinin düzenlenmesine yönelmiştir. Pozitivizm akımının devreye girmesiyle, biyoloji ve sosyoloji bilimlerinde kaydedilen gelişmelerle, artık toplumların hiyerarşik şekilde ırklara ayrılarak birbirinden üstün oldukları ve birbirlerine karşı hak ve vazifeleri olduğu yönünde iddialar ortaya atılmıştır. Medeniyet bakımından ırkların en altında Afrikalı ırkın olduğunu savunan bu bilimsel çalışmalar, sömürgecilik ideolojisini hukuken ve siyaseten meşrulaştırarak XIX. yüzyılın sonlarında Afrika kıtasının medeniyet adına sömürgeleştirilmesine zemin teşkil ettirilmiştir. Bu makalede, ağırlıklı olarak eski kaynaklara atıf yapan Fransızca literatürden istifade edilerek makrotarih perspektiften XVIII. ve XIX. yüzyıllardaki söz konusu bilimsel çalışmaların Avrupa sömürgeciliğine nasıl hizmet ettiği irdelenecektir.

In the 18th and 19th centuries, the scientific movements that emerged in Europe with the conviction that knowledge can be obtained with measurable methods and social life can be organized with correct knowledge, contributed to bring to light the secrets of nature, the earth, man and his environment. On the other hand, the efforts to dominate nature with this knowledge and to develop the resources it offers, have contributed directly or indirectly to colonization by providing a kind of legitimation. Although the scientific advances observed in the natural and human sciences were initially aimed at naming and classifying the living species in nature and on earth, they later turned to the classification and hierarchization of these species. Later a new theory of race emerged with the introduction of the positivist movement and the development of biology and sociology. According to this theory, societies were hierarchically divided into superior and inferior races where the firsts have rights and duties towards the seconds. By arguing that the African race would be inferior in terms of civilization, this theory and consequently these scientific advances have legally and politically legitimized colonial ideology over time. Thus, the colonization of the African continent in the name of civilization began in the late 19th century. In this paper we will examine how scientific advances in the 18th and 19th centuries served European colonialism through a macro historical perspective, by using and referring mainly to ancient and recent French sources.